ئەگەر لەو پرسیارە دەست پێبکەین ، کامەیە دەوڵەت و لەکوێدایە ؟ رەنگە ئاسانتر بگەین بە مانا ئاڵۆزەکەی دەوڵەت .. لەبەر ئەوەی دەوڵەت هەیئەت و دەزگا و بینایەک نییە ببینرێت و هەستی پێ بکرێت تا رادەیەک دۆزینەوەی دەوڵەت و دەرککردنی زەحمەتە . رەنگە زۆرینەمان پێمان وابێت کە دەوڵەت بریتیە لە حکومەت لە ئاڵا و سوپا و دراو و نەخشەیەکی سیاسی جوگرافی ، ئەم بۆ چونە هەڵەیە سەبارەت بە دەوڵەت و تێنەگەیشتنە لە فیکرەی دەوڵەت . لەبەر ئەوەی ئەو ئەدەواتانە بریتین لە گوزارشکردن لە دەوڵەت ، دەنا خودی دەوڵەت ( مەبەستمان لە دەوڵەتی مەدەنی و مۆدێرنە) نەدەبینرێت و نە لەمس دەکرێت ، بەڵکە حاڵەتێکی زیهنیە و تەنیا بە عەقڵ دەرک دەکرێت ، بۆیە ئەو بۆچوونەی پێ ی وایە بە تەنیا دەوڵەت پرۆژەیەکە پێشنیاردەکرێت و رادەگەیەنرێت و دەبیتە ئەندامێکی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ، دەشێت ئیعلانکردنی باڵادەستی و زاڵبوونێکی خۆیی بگەیەنێت بەسەر ڕووبەرێکدا ، بەڵام بەهیچ جۆرێک مانای پێگەیشتنی نابێت بە دەوڵەتی مەدەنی . دەوڵەتە عارەبیەکان و زۆرێک لە دەوڵەتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ، نزیکەی سەدەیەکە باڵادەست و زاڵن بەسەر رووبەرە جوگرافیەکانی خۆیاندا ، بەڵام نەیانتوانیووە بچوکترین ئەرکی دەوڵەتداری بەجێ بهێنن کە هاوڵاتی بوونی مرۆڤەکانە لەو دەوڵەتانەدا .
دیارە دەوڵەتی مەدەنی کە دەوڵەتی هاوڵاتی و مافەکانیەتی لە ئەنجامی ئەو کۆنتراکتە کۆمەڵایەتیەوە دێتەدی کە هەموان ( دەستەڵات و دەزگاکان و هاوڵاتیان) بتوانن متمانەیان بەیەکتر بکەن . خودی ئەو متمانەیە مانای دەوڵەتەکەیە . متمانەی نێوان هاوڵاتی و حکومەت ، متمانەی نێوان مرۆڤ و بانک ، متمانەی نێوان مرۆڤ و پۆلیس ، متمانەی پاراستنی ماف و راگرتنی عەدالەت ...هتد ئەو متمانانە مانای دەوڵەتەکەیە نەک حکومەت و بانک و پۆلس و هتد ..
ئەو متمانە ( سیقە) یەی کە لە زیهندا دەوڵەتی پێدەرک دەکرێت لە حاڵەتە عەقڵانیەکەیدا فیکرەیەکە کۆی سیستەمی سیاسی تیادا چربۆتەوە ( سیستەمی سیاسی کە دەستور و ئەو پرەنسیبانە ماف و ئەرک دیاری دەکات جیاوازە لە دەستەڵاتی سیاسی کە حوکمڕانی و ئیدارەی کۆمەڵگە دەکات ) دەوڵەتی مەدەنی هەمان ئەرک و رۆڵی ئەو یەزدانە دەبینێت کە ئێمە لە رێگەی زیهنمانە دەرکی دەکەین دەنا کەسمان خواوەند نابینین و بۆمان لەمس ناکرێت ، هەر بۆیە دەرکەوتنی دەوڵەتی مەدەنی لە پاش پەکخستنی دەستەڵات و رۆڵی سیاسی کەنیسە لە ئەوروپادا هاتۆتە دی و هەمان ئەو رۆڵانەی یەزدان لە زیهن و عەقڵی ئینساندا گێراویەتی دراوەتە دەوڵەتی مەدەنی .. رۆڵی یەزدان راگرتنی متمانەی نێوان مرۆڤەکانە لە رێگەی دە ئامۆژگاریە ویژانیەکەی موساوە ، بەهەمان شێوە رۆڵی دەوڵەت راگرتنی متمانەی نێوان مرۆڤەکانە لە رێگەی هەست و مەسولیەتە ویژدانی و نیشتمانیەکانیانەوە .. یەزدان لە رێگەی کتێبی پیرۆز و پەیامبەر و کلێساوە لە واقیعدا بەرجەستە دەبێت ، دەوڵەتی مەدەنی لەرێگەی دەستوور و سەرۆک و حکومەتەوە لە واقیعدا بەرجەستەدەبێت .. ئەم لەیەك چوونەی رۆڵ و ئەرکی یەزدان و دەوڵەتی مەدەنی بەرێکەوت دروست نەبووە و گۆرینەوەی شوێنی یەکترە لەسەر ئەرز و لەنێو کۆمەڵگەکاندا .
دەکرێت ئێمە دەوڵەتی مەدەنی لە شێوە دەوڵەتەکانی دیکە بەو وێنایە جودا بکەینەوە کە هاوشێوەی یەکترن و وەک دۆخی ئاو بە دەوڵەتی مەدەنی بڵێن شلەدەوڵەت .. هەریەک لە ئاو و دەوڵەت لەبوونە ماددییەکەیاندا بریتین لە دۆخ . دۆخی دەوڵەت بەپێ ی دەرککردن و مومارەسەکردنی لە کۆمەڵگەیەکی سیاسی یەوە بۆ کۆمەڵگەیەکی سیاسی جیاوازی هەیە .
هەڵمەدەوڵەت : ئەو دۆخەیە کە بەهۆی گەرمی شەڕوشۆر و جەنگەکانەوە بێت یان ستەم و زەبری دەستەلاتەوە ، دەولەت دەبێتە کائینێکی ئەژدیهایی و خەڵکەکەی نێوخۆی قوت دەدات .. دەوڵەت دەبێتە بوخارێک هیچ بونێکی زیهنی نامێنێت لە مرۆڤدا مەگەر تۆقین و ترس نەبێت و هەموو بوونی دەوڵەت و دەستەڵات لە کەسی دیکتاتۆردا بەرجەستە دەبێت ، رۆڵی هەر یەک لە یەزدان و دەوڵەت پێگەوە کەسی دیکتاتۆر دەیبینێت . لەشێوەی ئەم دەوڵەتانە دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ..
شلە دەوڵەت : ئەو دۆخەیە کە هەر تاکێکی کۆمەڵگە و ئەندام لەو دەوڵەتەدا دەتوانێت بە ئاسانی دەرکی عەقڵانی و زیهنی دەوڵەت بکات و ئاوێتەی ببێت و متمانەی نێوان خەڵک و هەیئە و دەزگاکان و حکومەت دروست بکات .. شلە دەوڵەت نە ئەوەیە هەڵم بێت هیچیەتی بگەیەنێت و نە ئەوەیە رەق بێت وەک سەهۆڵە دەوڵەت خەڵک ببەستێتەوە .. لە شێوەی ئەم دەوڵەتانە ، دەولەتە مەدەنیەکانی ئەوروپا و یابان و ئەمەریکا .
سەهۆڵە دەوڵەت : دۆخی ئەو دەوڵەتە رەقانەیە بە پۆلیس و سوپا راگیراوە و یەکپارچە دەوڵەت نشینان دەبنە زیندایەک لە خەون و میزاجی سەرۆکەکەیاندا ، لە شێوەی ئەم دەوڵەتانە کۆریای باکوور و بێڵاروسیا و لیبیای سەردەمی معەمەر قەزافی