ئایا دەوڵەتی کوردستانمان پێویستە؟!
ئامانجی هەموو شۆڕشە کوردیەکان، بەدەستهێنانی ئیعترافی وڵاتانی داگیرکەر و جیهان بوە بە ناسنامەی جیاوازی خەڵکی کوردستان و مافی ئەو خەڵکە لە دەستنیشانکردنی ئەو شێوەیەی دەیەوێت تیایدا ژیان بەسەر ببات. لە ئێستادا و دوای شکستی بنیاتنانی عێراقێکی فیدرالی و بازرگانی کردنی هەندێک لایەنی کوردی بەو ئامانجە نیشتمانیەی باسمان کرد، پێویستە کۆمەڵگای کوردستان هەنگاوی خێرا بنێت بۆ ترازان لە عێراق و بنیاتنانی وڵاتێکی سەربەخۆی مۆدێرن لەسەر بنەماکانی پێکەوە ژیانی پێکهاتەکانی و مافی هاوڵاتی یەکسان و ئازادی و بنەماکانی حوکمی پێگەیشتوو(رەشید).
بۆیە بەڵی دەوڵەتی کوردستان ویست و ئامانجی خەڵکی کوردستانە و دەبێت کاری بۆ بکرێت و یەکلایی بکرێتەوە.
ئایا ریفراندۆم پێویستە؟
راپرسی یا ریفراندۆم، مافێکی ئاسایی هاوڵاتیانە بۆ دەربڕینی رای خۆیان لە پرسێکی دیاریکراودا، بە گوێرەی رێوشوێنە یاسایی و دەستوریەکان. دەشێ ریفراندۆم لە نێو ناوچەیەکی بەرتەسک یا وڵاتێکدا یا حزبێک یا ئۆرگانێکدا بکرێت. ریفراندۆم وەڵامدەری پرسێکی دیاریکراوە کە پاشان دەبێت رێزیلێبگیرێت و کاری لەسەر بکرێت. ریفراندۆم گەر هێزێکی ئیجرائی، واتە قوەی نافیزەی نەبێت، هیچ ئاکام و هۆکارێکی مەنتقی بۆ ئەنجامدانی نیە. لە ئێستای کوردستاندا، کە هەموو حزبەکانی کوردستان پرسی مافی چارەنوس و سەربەخۆیی کوردستانیان کردۆتە بەشێک لە بەرنامەو کارنامەی سیاسیان و، بە ئاشکرا پشتگیری لێ ئەکەن، وە زۆرینەی هاوڵاتیانی کوردستانیش دەنگیان بەو بەرنامەیە داوە، بۆیە ناکرێت کورد خۆی،ریفراندۆم بکاتە پیشمەرجی سەربەخۆیی. لە راستیدا گەر پێویست بەو هەنگاوە بکات، ئەوا دەبێت پێشمەرجی لایەنەکانی تر بێت، بۆ نمونە حکومەتی عێراق وەیا نەتەوە یەکگرتوەکان. هەنگاونان لە ئێستادا بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم بەبێ بڕیاردان لەسەر سەربەخۆیی، هەنگاوێکی هەڵەو کاتکوشتن و جۆرێکە لە موزایەدەی حزبی، کە هەندێک لایەن بە تایبەت پارتیەکان دەیکەن بۆ تێکەڵکردنی کاغەزەکان و وەلانانی هەندێک پرسی تر کە پێشتر و لە وتاری تردا باسمان کردوە. پەنابردن بۆ ریفراندۆم و تەئجیلکردنی ئاکامەکەی وەک ئەوەی هۆشیار زێباری و عەدنان موفتی باسی لیوەئەکەن، میللەت خەڵەتاندن و دورکەوتنەوەیە لە ئەسڵی کێشەکە. دیارە ناکرێت ریفراندۆم گەر پێوستی کرد، رەد بکرێتەوە وەیا لایەنی کوردی خۆی لێبدزێتەوە، بەڵام ئەوە دەبێت لەسەر داوای ئەوانی تر بێت بۆ سەلماندنی مافی ئێمە نەک پێشمەرجی خۆمان بێت بۆ مافی خۆمان.
چٶن کار بۆ سەربەخۆیی بکەین؟
ئەم پرسە لە بری دروشم و هات و هاوار( واتە هەوڵی پڕ مەسخەرەی هەندێک لایەن بۆ رۆشنبیر کردنی خەڵکی کوردستان لەسەر مافێک کە نەوە دوای نەوە قوربانی بۆ داوەو تەمەنی خستۆتە سەر) لە بری موزایەدە، لە بری لیژنەی بێکەڵکی مەکتەب سیاسیە رەزا قورسەکان، پێویستی بە هەنگاوی دەستوری و قانونی و ئسوڵی خۆی هەیە. وەک:
-پەرلەمانی کوردستان گەڵاڵەنامەیەک بۆ خواستی سەربەخۆیی ئامادە بکات و، ئاماژە بە شکستی مانەوە لە نێو عێراقی نوێدا بکات و هۆکارە قانونیەکانی ئەم بڕیارە رۆشن بکاتەوە.
-پەرلەمانی کوردستان داوای ئەنجامدانی کۆبونەوەیەکی هاوبەش بکات بە بەشداری: ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان+ نوێنەرانی کوردلە پەرلەمانی عێراق+ ئەنجومەنی پارێزگاکانی هەرێم و کەرکوک+ نوێنەرە کوردەکان لە ئەنجومەنی پارێزگاکانی تر. لەو کۆبونەوەیەدا ئەو گەڵاڵەنامەیە گفتوگۆو پەسەند بکرێت.
-پەرلەمانی کوردستان لیژنەیەکی باڵای تایبەت بۆ ئەو پرسە پێکبێنێت لە نوێنەرانی ئەو هەیئەتانەی باسمانکرد+ چەند کەسایەتیەکی تر کە دیاری ئەکرێن لەدەرەوەی ئەو ئەنجومەنانە.
-کاری سەرەکی ئەو لیژنە باڵایە گفتوگۆکردنی رەسمیانە بێت، وەک نوێنەری خەڵکی ئەم بەشەی کوردستان، لەسەر میکانیزمەکانی ئامادەسازی بۆ سەربەخۆیی. واتە بۆ دانانی میکانیزمی عەمەلیە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان، بە تایبەت حکومەتی عێراق و وڵاتانی دەوروبەرو نەتەوە یەکگرتوەکان.
-ئەگەر ئەو لایەنانە داوای زانینی رای گشتی خەڵکی کوردستانیان کرد، ئەوا پێکەوە زەمینە سازی بکرێت بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم.
-لەدوای ئەو هەنگاوە، پەرلەمانی کوردستان گەر ماوەی ئاسایی تەواو بوو، یاگەر ماوەی مابوو، دەبێت هەڵوەشێتەوە بە گوێرەی یاسایەک کە دەبێت پەسەند بکرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی تەئسیسی. ئەو ئەنجومەنە چوارچێوەی دەستوری و قانونی وڵاتی سەربەخۆی کوردستان بە بەشداری هەموو لایەنەکان و نوێنەرانی خەڵک دیاری ئەکات و دەستورێک بۆ وڵات دائەنێت و دامودەزگاکان دائەڕێژێتەوە. پاش کۆتایی هاتنی کارەکانی ئەو ئەنجومەنە، هەڵبژاردن لەسەر بنەمای دەستوری نوێ بۆ پەرلەمانی کوردستان دەکرێت.
-لەم کاتانەدا پێویست بەوە ئەکات حکومەتێکی کاتی بەرتەسک، تەنها بۆ راییکردنی کاروبارەکان و ئەنجامدانی ئامادەسازیەکان بۆ ئەو پرسە، پێکبهێنرێت.
چارەنوسی ناوچەدابڕاوەکان چی ئەبێت؟
هەموو ئەو ناوچانەی کە لەلایەن هێزی پیشمەرگەوە دەپارێزرێن و ئەو ناوچانەی لە روی مێژوییەوە سەر بە کوردستانن، دەبێت بە رەسمی و لەلایەن ئەو کۆبونەوە هاوبەشەوە بخرێنە چوارچێوەی دەوڵەتی کوردستانەوە. خەڵکی ئەو ناوچانە لە پێکهاتەکانی تر، ئازاد بکرێن لە مانەوە بە مافی دەستوری تەواوەوە وەک هاوڵاتی یەکسان و پلە یەک لە وڵاتی کوردستان، وەیا بڕیاردانی ئازادانە لە ژێر چاودێری نەتەوە یەکگرتوەکان لەسەر چارەنوسی خۆیان. مەبەستی من ئەویە نابێت راپرسی گشتی لەو ناوچانە بکرێت، چونکە ساڵانێکەو دوای جێبەجێ نەکردنی مادەی ١٤٠ یش، هێشتا پێکهاتەی ئەو ناوچانە لە زۆرجێگەیدا بە قازانجی کورد ناشکێتەوەو کێشەی نەتەوەیی و رەگەزپەرستی دروست ئەبێت. بۆ خۆپاراستن لەو ئەگەرانە ،ریفراندۆم تەنها بۆ پێکهاتەکانی تر بکرێت و هەموو ئەو ناوچانەی کە کوردستانین و پیشمەرگە پارێزگاریان لێ ئەکات، دەبێت بەشێک بن لە کوردستانی سەربەخۆ و بەشداربن لە ئیدارەدانیدا.
ئەگەر پارتی ئامادەی ئەم هەنگاوانە یا هەر هەنگاوێکی تری کرداری نەبوو؟
ئێمە باسمان کرد کە ئەم گەمەی ریفراندۆمە خۆدورخستنەوەیە لە پرسە راستەقینەکەو بۆ کاتکوشتن و بەلارێدابردنی رای گشتی و تێوەگلاندنی لایەنەکانی ترە. بۆیە هەر لایەنێک، گەر ئامانجی پێکهێنانی دەوڵەتی کوردستانی هەیە، دەبێت بە ئاشکراو عەمەلی کاری بۆ بکات. خۆ گەر پارتی سوربێت لەسەر ئەو هەنگاوە چەوتانەی و رێز لە ئیرادەی لایەنەکانی تر و بەشێکی گرنگی خەڵکی کوردستان نەگرێت، ئەوا زۆر پێویستە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی+ هەڵەبجە+ کەرکوک+ ئیدارەکانی گەرمیان و راپەڕین + قەزای کۆیە، بڕیار لەسەر بەهەرێمکردنی ئەم ناوچەیە بدەن لە چوارچێوەی کوردستانێکی یەکگرتودا. واتە چارەنوسی ناوچەکە خودی خەڵکەکەی دیاری بکەن، نەک چەند کەس و حزبێک. پێویست ئەکات لەم ناوچەیە هەم راپرسی بۆ پێکهێنانی ئەو هەرێمە بکرێت و هەمیش هەنگاوی قانونی بۆ دیاریکردنی چوارچیوەکەی بنرێت، بەڵام بە ویست و ئیرادەیەکی بەهێزەوە بۆ پاراستنی یەکپارچەیی کوردستان لە چوارچێوەی سیستەمێکی پەرلەمانی و دیموکراسیدا و دورخستنەوەی هەرێمەکە لە مەترسی بون بە ئیمارەت و سەڵتەنەتنشین و سەپاندنی ئیرادەی حزب و نفوزی بنەماڵەیەک بەسەر بڕیاری سیاسی و ئابوریی کوردستاندا.
بەکورتی ئێمە لەبەردەم دوو ئەگەر و دوو بژاردەداین: یا پێکەوە هەنگاونانی دروست بەرەو سەربەخۆیی و ئیعلانی دەولەتی کوردستان، وەیا دابەش بونی ئەم قەوارەیەی ئێستا بۆ دوو هەرێم و هەوڵدان بۆ بەقانونی کردنی ئەو پرسە.