د. دارا محەمەد
رووبه‌ڕووبونه‌‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارانی كوردستان له به‌رامبه‌ر خۆپیشاندانه‌كانی خه‌ڵكی بریتیه له فاشیزمێك كه هه‌وڵی مانه‌وه‌ی خۆی له رێگه‌ی به‌كارهێنانی هێزی چه‌ك و زه‌بری ده‌زگا سه‌ركوتكاره‌كانیه‌وه ده‌دات، به داخستنی كه‌ناڵی میدیایی و گرتن و رفاندنی كه‌سانی چالاكوان و ئاكتیڤیستی ناو خۆپیشاندانه‌كان و كوشتنی خۆپیشانده‌ران. دواجار له كوردستانێكی وادا كه كۆمه‌ڵێك هێزی فاشی و هه‌ژمو‌نكار به‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌وه حوكمی بكات، فشاری شه‌قام و دروستبوونی خۆپیشاندانه‌كان ته‌نها رێگه‌چاره ده‌بێت له‌به‌رده‌م خه‌ڵكی كوردستاندا به تایبه‌تی له‌به‌رامبه‌ر چه‌ند هێزێكدا كه له پێناوی مانه‌وه‌ی خۆیاندا هه‌موو ده‌زگا داپلۆسێنه‌ره‌كانیان ده‌خه‌نه‌گه‌ڕ. خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌مجاره‌ی خه‌ڵكی ئامانجێكی گه‌وره ده‌یبات به‌ڕێوه كه به‌ته‌نها له موچه‌و دابینكردنی خزمه‌گوزاریه‌كاندا كورتنابێته‌وه، به‌ڵكو ئامانج گۆڕینی ده‌سه‌ڵاتێكه كه به‌شێوه‌یه‌كی فاشیانه وڵات به‌ڕێوه‌ده‌بات، ده‌زگاكانی پۆلیس و ئاسایش و ئه‌وانی دیكه بۆ سه‌ركوتكردنی خه‌ڵكی و ناڕه‌زایه‌تیه‌كان كه داوای گۆڕینی ئه‌م جۆره له حوكمڕانی ده‌كات ئاماده‌ن هه‌موو هێزێك به‌كاربهێنن.
ئه‌وه وه‌همه ئه‌گه‌ر پێمانوابێت ئه‌م ده‌سه‌ڵاته توانای چاككردنی خۆی هه‌یه و له‌ناو خودی خۆیدا ئه‌و میكانیزمانه‌ی هه‌یه كه ده‌توانێت كه‌سه‌كان بگۆڕێت و شێوازی حوكمڕانیه‌كه بگۆڕێت. له راستیدا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته له‌سه‌ر میكانیزمێك دروستبووه كه له رووی مێژوویی و سیاسیه‌وه له رێگه‌ی چه‌ك و زه‌برو پێكدادانه‌وه هاتۆته‌دنیاوه. توانای دروستكردنی كولتوری گۆڕان و موماره‌سه‌كردنی ژیانێكی دیموكراسیانه‌ی نیه. شه‌رعیه‌تی خۆی له رێگه‌ی زه‌بری عه‌سكه‌ریه‌وه به‌ده‌ستهێناوه و له‌سه‌ر ئه‌و كولتوره حیزبی و سه‌ركوتكاریه ده‌ژی كه ئه‌مانه میكانیزمه‌كانی ده‌سه‌ڵاتێكی فاشیانه دروستده‌كه‌ن. هه‌ربۆیه داموده‌زگا یاساییه‌كانی وه‌كو په‌رله‌مان و دادگه‌و شاره‌وانیه‌كان و ده‌سه‌ڵاته لۆكاڵیه‌كان كارناكه‌ن و هه‌موویان له ژێر فه‌رمانی عه‌سكه‌رتاره‌كان و به‌رپرسه حیزبیه‌كاندا ده‌بنه بێده‌سه‌ڵاتترین ده‌زگا. هه‌ر لێره‌شه‌وه ده‌توانین باس له گۆڕینی ئه‌م سیستمه بكه‌ین ئه‌گه‌ر باس له گۆڕینی ئه‌م میكانیزمه بكه‌ین كه فاشیزم به‌رهه‌مده‌هێنێ و ده‌زگه سه‌ركوتكاره‌كان به‌رهه‌مده‌هێنێ كه به مه‌به‌ستی مانه‌وه‌و درێژه‌پێدانی كارده‌كه‌ن. به‌هه‌مان شێوه ده‌شێ زۆر به گرنگیه‌وه قسه له‌سه‌ر ئه‌و ئه‌گه‌رانه بكه‌ین كه ده‌توانێت ئه‌م سیستم و میكانیزمه مه‌ترسیداره بگۆڕێت. ته‌نها ئه‌گه‌رێك كه له‌به‌رامبه‌ر هێزگه‌لێكی سیاسی و حوكمڕانیه‌كی له‌مجۆره‌دا شیاو بێت ئه‌و شۆڕشه‌یه كه خۆی له فشاری شه‌قام و هێزێكی مه‌ده‌نی مانگرتووی ماندونه‌ناس و نه‌فه‌س درێژدا ده‌بینێته‌وه.
له چه‌ندین نوسینی دیكه و شوێنی جیاوازدا باسم له‌م ئه‌گه‌رانه كردووه و ئه‌م شۆڕشه ته‌نها له وزه‌ی هێزێكدایه كه خودی جه‌ماوه‌ر خۆیه‌تی و چاوه‌ڕوانی هیچ هێزێك ناكات تا سه‌ركردایه‌تی بكات. به‌ڵام ئه‌وه‌ی گرنگه توانای به‌ردوامبوونی ئه‌م وزه توڕه‌و ناڕازیه‌یه كه ئه‌مه‌ش ده‌بێت به به‌شداری چه‌ندین هێز و كه‌سایه‌تی جیاواز بێته‌دی. ئه‌م خۆپیشاندانانه ده‌بێت بكرێنه ئه‌و شۆڕشه جه‌ماوه‌ریه‌ی كه خۆی له‌سه‌ر كولتوری هێز و زه‌برو چه‌ك دانامه‌زرێنێ، چونكه ئه‌مه له ئه‌زمونی راپه‌ڕینی چه‌كدارانه‌ی كورددا به ته‌واوه‌تی ده‌رده‌كه‌وێ كه چۆن جۆره هێزێكی سیاسی و كولتورێك دروستده‌كات و ئه‌مه‌ش یه‌كێكه له شكسته‌كانی پاش راپه‌ڕینه چه‌كداریه‌كانی دنیای ئێمه‌ی كورد. بۆیه زۆر گرنگه ئه‌م خۆپیشاندانانه له منداڵدانی كولتور و عه‌قڵیه‌تی هێز و چه‌كدا گه‌وره نه‌بێت، چونكه ژینگه‌ی تۆوه‌كانی مانه‌وه‌و گه‌وه‌ره‌بوونی هێزێكی سه‌ركوتكاری بێلێپرسینه‌وه له قۆناغی پاش شۆڕشدا ئه‌گه‌رێكی گه‌وره‌ی ده‌بێت. ئه‌وه‌ی ژیانێكی نوێ دروستده‌كات هێزی چه‌ك و كوشتن نیه، به‌ڵكو هێزی خه‌ڵكه بۆ دروستكردنی فشارێكی مه‌ده‌نی و كرانه‌وه‌یه‌تی به‌سه‌ر ئه‌و پانتاییانه‌دا كه به ته‌نها پرۆژه‌ی گۆڕینێكی سیاسی پێ نیه به‌ڵكو له‌هه‌مانكاتیشدا پرۆژه‌ی گۆڕینێكی كۆمه‌ڵایه‌تی پێیه كه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان له‌سه‌ر بونیاتێكی نوێ رێكده‌خاته‌وه.
گه‌وره‌بوون و به‌رده‌وامبوون و ته‌شه‌نه‌كردنی ئه‌م خۆپیشاندانانه له سه‌رانسه‌ری كوردستاندا وه‌ك شۆڕشێكی جه‌ماوه‌ری بۆ گۆڕینێكی ریشه‌یی ده‌سه‌ڵاتی هه‌ژمونكاریی كوردستان ئه‌و ده‌رفه‌ته‌یه كه ئه‌مڕۆ به‌هۆی گه‌وره‌بوونی توڕه‌ییه‌كانی خه‌ڵكه‌وه ده‌بێت به گرنگیه‌وه لێی بڕوانرێت. ناوزه‌دكردنی ئه‌م توڕه‌یی و خۆپیشاندانانه به گێره‌شێوێنی و ئاژاوه‌گێڕیی و ناشارستانی له‌لایه‌ن هه‌ردووو ده‌سه‌ڵاتی كوردستانه‌وه بریتیه له نیشاندانی ئه‌و فاشیزمه سیاسیه‌ی له چه‌ند ساڵی رابردوویاندا به‌رهه‌میانهێناوه و ئێستاش خۆی له كرده‌وه‌و سیاسه‌ته‌كانیاندا ره‌نگده‌داته‌وه. ئه‌خلاقی سیاسی ئه‌م دوو هێزه حوكمڕانه له كوێدا ده‌بینرێته‌وه ئه‌گه‌ر له كوشتنی خۆپیشانده‌ران و رفاندنی چالاكوانان و بێده‌نگكردنی میدیا و كوشتنی ده‌نگه ناڕازیه‌كاندا نه‌بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌مانه نمونه‌كانی ره‌فتارێكی فاشیانه‌ی حوكمڕانی نه‌بێت چیترمان پێده‌ڵێت؟ چۆن ئه‌م دوو هێزه سیاسیه گه‌نده‌ڵ و بێگوێیه‌ی كه ده‌ستی به كورسی ده‌سه‌ڵات و حوكمێكی ئه‌به‌دیه‌وه گرتووه به‌سه‌ر كوردستاندا باس له شارستانیبوون و مه‌ده‌نیبوون و ئازادی راده‌ربڕین ده‌كات؟ چاككردنی دۆخی كوردستان و رێگه‌چاره‌ی هه‌ڵبژاردن له‌سایه‌ی ئه‌م دوو هێزه‌دا جگه له وه‌همێكی به‌تاڵ و فڕین له واقیع هیچیدیكه نیه. به‌هه‌مان شێوه‌ش، ئه‌و هێزو كه‌سایه‌تیانه‌ی هه‌وڵی بچوكردنه‌وه‌و له‌باربردنی ئه‌م خۆپیشاندانانه ده‌ده‌ن به ته‌نها گوزارشت له ئیفلاسێكی ئه‌خلاقی و سیاسی و نه‌مانی رۆحی به‌رگری ده‌كه‌ن. لێره‌وه پێویسته هه‌موو هێزو حیزبه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی و پارتی به شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ و راشكاوانه و بێترس بچنه پاڵ ده‌نگی ناڕازی خه‌ڵك و هه‌وڵی رێكخستن و گه‌وره‌كردنی ته‌وژمی ناڕه‌زایه‌كان بده‌ن، نه‌ك به ده‌ركردنی چه‌ند به‌یاننامه‌یه‌ك بوه‌ستن و پێیانوابێت ویژدانی خۆیان رازی كردووه و هه‌ڵوێستی خۆیان ئاشكرا كردووه. ئه‌مان ده‌توانن رێڕه‌و‌ی خۆپیشاندانه‌كان به ئاراسته‌یه‌كی مه‌ده‌نیدا به‌رن. یه‌كێك له‌و نه‌خۆشیه كوشندانه‌ی له دنیای سیاسی و رۆشنبیریی كوردیدا هه‌یه بریتیه له نه‌بوونی دانپێدانانی به‌رامبه‌ر، نه‌بوونی دانپێدانانی وزه‌و كاره‌كانی هێزو كه‌سانی دیكه‌یه. ئه‌و هێزه سیاسیانه‌ی هه‌وڵی دوره‌په‌رێزی ده‌ده‌ن به مه‌به‌ستی كپبوونه‌وه‌ی خۆپیشاندانه‌كان له‌به‌رئه‌وه‌ی خۆیان پاڵه‌وانی رووداوه‌كان نین، كه ره‌نگه هه‌رگیز نه‌توانن پاڵه‌وانی ئه‌م رووداوانه بن، ئه‌وا نه‌ك هه‌ر هه‌ڵه‌یه‌كی سیاسی كوشنده ده‌كه‌ن، به‌ڵكو به‌شداری له به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌و نوێكردنه‌وه‌ی فاشیزمی ده‌سه‌ڵاتی كوردیدا ده‌كه‌نه‌وه.