ماوەیەكە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوە بەوشانۆ فراوانەی كە زۆرێك لە كارەكتەرە سیاسیەكان ڕۆڵی تێدا دەگێرن هەم لەسەر ئاستی نێودەوڵتی هەم لەسەر ئاستی هەرێمیدا هەریەكێك لەم یەكە سیاسیانەش ڕۆڵو كاریگەری جیاوازیان هەیە لەسەر ئەوململانێ‌سیاسیەی كە لە ناوچەكەدا ڕودەدەن،ئەوەی كە بریار لەسەر بەهێزیو بێ هێزی كارەكتەرە سیاسیەكان دەدات ئەو توانا ئابوریو سەربازیەیە كە هەیانە یان ئەوپێگەوجیۆپۆلتیكەی كەبەستراوەتەوەبەجوگرافیایناوچەكە،لەمانەشگرینگتركە یەكە نێودەوڵتیەكانلە ڕێگەی  دبلۆماسیو پەیوەندیەكانیدەرەوەزەمینەسازیبۆدەكەندروستكردنی (هاوپەیمان)یەلەگەڵ ئەو دەوڵەتانەی كە ئایدیۆلۆژیایانبەرژەوەندیەكیهاوبەشبە یەكیان دەبەستێتەوە.

بۆ شرۆڤەكردنو شیكار كردنی ئەو ئاڵۆزییە سیاسیەی كە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تێدەپەڕێت ڕنگە زۆر ئاسان نەبێت بتوانین بە شێوەیەكی(مگلق) قسە لەسەر هەمووئەو گۆرانكاریو پێشهاتانەبكەین كە رودەدەنلە ناوچەكەدا،واتا هەموو ئەو ڕوداوو گۆڕانكاریانەی كە پێشبینی دەكرێت ڕوبدەنبە شێوەیەكی رێژەیین(نسبیە).هۆكارەكەشی دەگرێتەوە بۆ سروشتی سیاسەتی نێودەوڵەتی كە بە سروشتێكی تەماوی دەناسرێت،هەروەها زۆریژمارەیئەو كارەكتەرە نێودەوڵەتیانەیكە بەشدار دەبن لەو پڕۆسە سیاسیەی كە لە ناوچەكەدا پڕاكتیزە دەكرێتكە هەریكێك لەو وڵاتانە هەڵگری ئایدیایەكن جیاواز لەوانی تر وە هەریەكێك لەو كارەكتەرە سیاسیانە خاوەنی یاساو ستراتیجێكی سەربەخۆی خۆیانن،لەوانەش گرینگتر نەبونیسیستەمێكی یاسایی نێودەوڵتی گشتگیرەكە بتوانێت هەموو ئەو پەیوەندییە نێودەوڵەتیانە رێكبخاتبەبێ جیاوازی، بە واتایەكی دیكە هەموودەوڵتێك خاوەنی سەروەری ویاساو بەرژەوەندی خۆیەتی كە لە پەیوەندیە نێودەوڵتیەكاندا بەAnarchism (فوچوی)ناودەبرێت.

بۆ بەرچاوڕونی وشیكاری كردن بە شێوەیەكی بابەتیانە لە پێشهاتە سیاسیەكانی ئەم دواییەی خۆرهەڵاتی ناوەراست پێویستە ریزبەندیەك بكەین لە كارەكتەرە نێودەوڵەتیەكان لەسەر هەرسێ ئاستی نێودەوڵتی وهەرێمی ناوخۆیی،وە لە هەمان كاتدا جیاكارییەك بكەین لە نێوان كارەكتەرە سەرەكیەكانو لاوەكیەكان،ئایالەو پڕۆسە سیاسیەدا(ئامانجەكان)چین؟ وە كێ‌ دەبێت بە (ئامراز) بۆ بەدستهێنانی ئامانجەكان؟ وە دەرهێنەری شانۆگەریەكە كێیە؟ئەمانە هەموو پرسیار گەلێكن پێویستە بكرێن بۆ پێشبینی كردن لەسەر ڕوداوە سیاسیەكان كەوا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تێدەپەڕن.

1-لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی:
دەكرێت ئەوانەی ڕۆڵی سەرەكی و كاریگەر دەگێرن لەم ئاستەدا وڵاتە زلهێزەكانیوەك ئەمریكاو ئەوروپا بن كە بەرژەوەندیەكی هاوبەش ودوژمنێكی هاوبەشیان كۆیاندەكاتەوە لە ناوچەكە، وەكو هاوپەیمانێك كار دەكەن بۆ داڕشتنەوەی نەخشەیەكی سیاسی نوێ‌لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕست،هۆكاریئەمەش دەگەرێتەوە بۆ ئەو هەلەَ مێژوییانەی كە لەساڵانی ڕابردودائەمەریكا پێیدا تێپەریوە باجی زۆریبۆ داوە.دوای ڕوداوەكانی 11سێپتێمبەروروخانی رژێمیعێراق ئەڤغانستان لە لایەن ئەمەریكاوە ژینگەیەكی لەبار بۆ ئێران هەڵكەوتئەویش رزگاربوونی بوو لە دوو دەوڵەتی هاوسنووری سونی مەزهەب،بەڕوخانی ئەم دوو دەسەڵاتە ئێران دەست كراوەتر بوو توانی هەژمونی خۆی زیاتر زاڵ بكات بەسەر ناوچەكەدا،لەكۆتاییدا ئەو نەخشەیەی كە چەندین ساڵبوو ئێران خەونی پێوە دەبینی ئەمریكا بۆی هێنایە دی،ئەویش دروستكردنی ئەو هیلالییە شیعەیە كە خۆی دەبینێتەوە لە (ئەڤغانستان ئێران عێراقی ئێستا وسوریا ولوبنان)،بۆ ئەوەی ئەمەریكا زیاتر باجی ئەو هەڵانەی ڕابردو نەداتپێویستە بە سیاسەتەكانی خۆیدا بچێتەوە كار لەسەر داڕشتنەوەی نەخشەیەكی نوێ‌ بكات كە لانی كەم بتوانێت ئێران بگرێنێتوە بۆ دۆخی پێش جەنگی عێراق ئەڤغانستان لە هەمان كاتدا شەرعیەت بدات بە مانەوەی لە ناوچەكەدا لەژێر ناویبەرگری كردن لە دیموكراتیوپاراستنی ئاسایشی نێودەولەَتی شەركردن دژ بە تیرۆر،لە هەمان كاتدا مسۆگەر كردنی نەوتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەرامبەر ساخكردنەوەو فرۆشتنی چەكی تەقلیدی بەو وڵاتانەی كە لە ناوچەكەدا وەكو هاوپەیمانێك لە بەرەی ڕۆژئاوادا دژ بە داعش دەجەنگن، وەكوعێراقو سعودیاو قەتەروبەحرێن.

2-لەسەرئاستیئەقلیمی:
لەسەر ئاستی هەرێمی چەندین وڵات ڕۆڵو كاریگەریان هەیە لەسەر ڕوداوەكان،بەڵام هەمیشە ئەم كارەكتەرە سیاسیانە نەیانتوانیوە بە ئەندازەی وڵاتانی زلهێز بەشداربن لە پرۆسەكەدا،بەو واتایەی هێندەی لە  شەڕوململانێكاندا ڕۆڵ دەبینن هێندە دەستیان نابێت لە ستراتیج ودارشتنەوەی ئەو نەخشە سیاسیەی كە لە لایەن وڵاتەزلهێزەكانەوەكێشراوە بە تایبەتی دوای ئەو شكستە گەورەیەی كە لە هەردوو جەنگی عێراقو ئەڤغانستان بەر سەربازە ئەمەریكیەكان كەوت،لە ئەنجامدا ناڕەزایی ناوخۆی وڵاتەكەی لێكەوتەوە،لەبەر ئەوە ئەمجارە ئەمەریكا لە شەڕەی داعشدا بە تەكتیكێكو بە ستراتیژێكی دیكە كاردەكات ،ئەویش لە رێگەی ناردنی چەكو پسپۆڕی سەربازیو بەكارهێنانی مانگی دەستكرد ئیدارەی شەڕەكە دەكات وە لە هەمان كاتدا وەكو چاودێرێك دەردەكەوێت،بە واتایەكی دیكە ئەو وڵاتانەی لەسەر ئاستی هەرێمی رۆڵ دەبینن هەمیشە لە كۆتایی گەمەكاندا یان دەبن بە ئامانج یاخود ئامرازێك دەبن بۆ هاتنەدی ئامانجەكانی وڵاتانی زلهێز،هۆكاری ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ كورت بینیو لاوازی وڵاتانی دواكەوتوو لە سیاسەتی دەروەودا یاخود  زاڵبوونی هەژمونی وڵاتە زلهێزەكان بەسەریاندا ،هەر لەبەر ئەم هۆكارانە هەمیشە وڵاتە زلهێزەكان وەكو فریادڕەسێك تەماشادەكرێن لەكاتی قەیرانو هەڕەشە دەرەكییەكان كە ڕوبەرویان دەبنەوە.


3-لەسەر ئاستی ناوخۆیی:
ڕەنگە بێویژدانی بكەین ئەگەر هەموو ئەو گرژیو ئاڵۆزیانەی كە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا تێدەپەڕن بیانخەینە ئەستۆیوڵاتانی ڕۆژئاواچونكە ئەوەندەی هۆكارە ناوخۆییەكان كاریگەریان هەیە لەسەر درستبوونی قەیرانەكان رەنگە فاكتەر دەرەكیەكان هێندە ڕۆڵیان نەبێت، كۆمەلێك فاكتەریسەرەكی هەیە لە سەر ئاستی ناوخۆیی كە هەمیشە یاریدەدەرو رێخۆشكەرنبۆ وڵاتە زلهێزەكان كە بتوانن شەرعیەت بدەن بەو دەست وەردانەی كە لە ناو سیستەمی ناوخۆی وڵاتە دواكەوتووەكان دەیكەن،دەكرێت یەكێك لەو فاكتەرانە غیابی یاساو لاوازی دیموكراتی بێت لەناو ئەو سیستەمە سیاسیەی كە لە ناوخۆی وڵاتەكە پەیڕەوی دەكرێت،بەتایبەتیئەووڵاتانەی كە فرە نەتەوەو فرە مەزهەبن ئەستەمە بەبێ‌سستەمێكی عەقلانیئارامی تێدا بەرقەرار بێت،ئەمانە هەموو سەر دەكێشن بەرەو ململانێی ناوخۆیی و چەندین ئاڵۆزیو قەیران بەدوای خۆیدا دهێنێت،بۆ نمونە ئەگەر بڕوانینە عێراقی ئێستا بە ئاشكرا ئەم ئالِۆزیە سیاسیەی تێدا بەدی دەكرێت هەر لە حكومەتی مەركەزیەوە تاكو دەگاتە هەرێمی كوردستان،لە بەشی خواروی شەڕی مەزهەبی نێوان سونەو شیعە لە هەرێمی كوردستانیش ململانێی نێوان حزبەكانبەدەر لەمانەش ئاڵۆزیو كێشمە كێشی نێوان حوكمەتی هەرێمو حكومەتی ناوەند، مێژووی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پاشخانە كۆمەڵایەتیو سیاسیەی كە پێیدا تێپەڕیوە ،هەموو ئەمانە لاوازیو بێ‌ ئەزموونی سەركردە سیاسیكانمان نیشان دەدەنكە نەیانتوانیوە پەیڕەوی سیاسەتێكی عەقلانی بكەن وە نەیانتوانیوەئیدارەی ململانێكانی ناوخۆ بكەن وكاری حزبی بخەنە خزمەتی سیاسەتی گشتی لە پێناوی بەرژەوەندیە گشتییەكان.