گەنج وەك بونی مرۆڤ لە تەمەنی گەنجیدا كە باشترین و بەهێزترین توانا (potence) و هێز (power) ی هەیە هەمیشە هێزی داینامیكی كارو ژیانی ئابوری و سیاسی و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و شارستانی مرۆڤایەتی بووەو سەرچاوەی گەنج /سامان بووە ، هەروەها گەنج (سامان) یش هەمیشە خوێنی شادەماری ژیانی ئابوری و چالاكی ژیان و بڕیاردەری ئاستی تواناو چالاكی بوارەكانی ژیانە.
پەیوەندی گەنج وەك مرۆڤ وە پێ گەیاندنی و ئامادە كردنی بۆ ئەركەكانی ژیانی خۆی و كۆمەل  لە  گەڵ  گەنج وەك سامان و دارایی پەیوەندیەكی جەدەلیە نەك پەیوەندیەكی راستەوانە یان پێچەوانە ئەوەی پەیوەندی بە چەندایەتیەوە هەبێ  ، بۆ نمونە ناتوانرێت بوترێت لە هەر شوێنێك گەنج هەبوو ئەم شوێنە گەنج دارە(سامان دارە) چونكە نمونە زۆرە بەتایبەت لە وڵاتانی ئیسلامی و جیهانی سێ هەم كە لەهەندێ شوێن هەتا لە كوردستان ڕێژەی گەنج وەك مرۆڤ (60%)  زیاتری دانیشتوان پێك دەهێنێت بەڵام دەبینرێت لە زۆربەی ئەم شوێنانە هەژاری زۆرە بەڵام لە زۆر شوێنی تر وەكو یابان و ئەوروپای ڕۆژئاوا كە ڕێژەی گەنج تیایدا زۆر نزم ترە لە ڕێژەی بە تەمەنەكان دەبینرێت لەچاو بەشەكانی تری دنیا گەنج دارن (سامان دارن) و دەوڵەمەندن.
لەم پەیوەندیە جدلیە دووبارە ئەم پرسیارە جدلیە دروست دەبێت كە ئایا گەنج وەك مرۆڤ گەنج (سامان ) دروست دەكات؟ .
یان گەنج (سامان) گەنج دروست دەكات (بەمانای پێ گەیاندن و ئاراستەكردن و بەرهەمداری) وە هەروەها جدلی ئەم پرسیارە كەی گەنج گەنج نیە(بە هەردوو ماناكەی گەنج) ؟.
هەڵبەتە ئەوەی بێ گومانە ئەمەیە كە هەرچی گەنجینە هەیە ماددی یان مەعنەوی بەدەستی مرۆڤ خۆی دروست بووە هێزی دروست كەریش گەنج بووە هەتا ئەگەر فكرو عەقڵی گەنجیشی تیا بەكارنەهاتبێت هەر لە بوونی گەنجینەی مێژووی و مەعنەوی مرۆڤا یە تیە وە  بگرە تا دەگاتە گەنجینەی ماددی /سامان و سامانداری كەلە پێشكەوتنی ئابوری ، تەكنیك/پیشەسازی وە كارامەیی و شارەزایی كارو هێزی كارا خۆی دەبینێتەوە.
ئیتر ئەمە پرسیارە مێژوویەكەیە مرۆڤەكان و گەنجان كە دروست كەری گەنجن(سامان) تا چەند خۆیان لێ یی بەهرەمەند بوون  یان بێ بەش بوون. وەڵامی ئەمە بە كورتی دەبێتە وەڵامی پرسیارە جدلیەكەی سەرەوە.
 بەرای بەندە هەر كاتێك ئاڵوگۆڕ نەك هەر لە نێوان گەنج و گەنج بەڵكو مرۆڤەكان بە گشتی ئاڵوگۆڕێكی گونجاو وە دادپەروەرانە هەبووبێت وە هەبێ لەسەر بنەمای بەخشین و وەرگرتن ئەوا تەندروستانە گەنج وەك مرۆڤ دەتوانێ بەردەوام گەنج(سامان) دروست بكات وە گەنجیش (سامان) دەتوانرێت بەكار بێت بۆ پێ گەیاندنی گەنج بۆ خزمەتی ژیان و هیواو ئارەزووەكانی گەنج  ئە مجار هە موو كۆمەڵگا   .
بەدڵنیایی بۆ ئەوەی ئەم ئاڵوگۆڕەی نێوان گەنج و گەنج تەندروست بێت دەبێت لەلایەن چەند دەزگای نیشتمانی و نەتەوەیی وە بە وردی و دڵسۆزانە ئیدارە بكرێت هەتا لەسەر ئاستی جیهانیش بۆ ئەوەی جیهانێكی جوانتر و خۆشتر بۆ گەنجانی دنیاو مرۆڤەكانی دنیا دروست بكرێت پێویست دەكات چەندەها دەزگای جیهانی هەبێت بۆ چالاك كردنی توانای گەنجان و دادپەروەرانە مامەڵە كردن لەگەڵ توانای گەنجان و (بەخشین) گەنجی بەرهەمی گەنجان(وەرگرتن) كە سوود بەخش بێت هەم بۆ گەنجان و بۆ وڵاتی گەنجان نەك تەنها كەڵك لە توانای گەنجان لە وڵاتێكەوە وەربگیرێت بۆ خزمەت و زیادبونی (سامان) ی وڵاتێكی تر یان كۆمپانیایەكی فرە  بێگانە ی خاوەن دار.
جگە لە تایبەتمەندی هێزو توانا لای گەنج تێڕوانینی گەنج بۆ داهاتوو و هیواداربوون بە داهاتوو، واتە هەر كەس لە خەم و بیری ئایندەدا بوو كاری بۆ كرد بە گەنج(لاو) ئەژماردەكرێت لە لایەنی درەونی و روحیەوە هەتا ئەگەر بە تەمەن و جەستەش قۆناغی گەنجی (لاوی) تێ پەڕاندبێت. هەركاتێك گەنجیش  هیوای  بە ئایندە نەماو بێ هیوا بوو  لە داهاتودا ئەوا هەم وەك بە تەمەن دار  ئە بێ  هەم خۆیان وە  هەم كۆی كۆمەڵگا توشی نەخۆشی بێ هیوایی و دارمان دەبێ  كە لە  ئە نجاما  ئایندەی خۆیان و وڵاتیان دەكەوێتە ژێر هەڕەشەوە.
رۆڵی گەنج بە هەردوو ڕٍەگەزەوە وەك مرۆڤ ئەمجار وەك سامان پەیوەندی بە فەرهەنگی كۆمەڵایەتی و پێش كەوتنی  ئابوری-كۆمەڵایەتی هەر نەتەوە و وڵاتێكەو هەیە ، وە بەشداری گەنج بە هەردوو ڕەگەزەوە بە تایبەت رەگەزی مێ لە ژیانی ئابوری و سیاسی دا مەرجە بۆ پێشكەوتنی ئابوری و كۆمەڵگای چالاك و هەروەها بۆ گەنج  (سامان) ی وڵات.
ئەوەی كە پەیوەندی بە گەنج و گەنجی كوردستانەوە هەیە بە ئاشكرا دەبینرێت كە نەتوانراوە كەڵك لە تواناو هێزی گەنجان بە تایبەت خانمان وەربگێڕێ لەبوارە جیا  جیاكانی ژیانی ئابوری و سیاسی،  وە هەروەها ئەم گەنجینەی وڵاتیش كە هەیەو هەبووە ئاراستەنەكراوە بۆ پێ گەیاندنی گەنج و كاراكردنیان لە ژیانی ئابوری و سیاسی دا تا بتوانن بەخشندە بن لەبەرئەوە زۆربەی گەنجان بەتایبەت كوران لەبێ هیوایدا سەر هەڵ دەگرن بۆ شوێنانی تر. پاش تەواوكردنی زانكۆ وپەیمانگا كان  ناتوانن شوێنی كار لە وڵاتدا پەیدا بكەن بەهۆی نەبونی دامەزراوەیی ئابوری لە بواری كشتوكاڵ ،  پیشەسازی ،خزمەتگوزاری یان هەر  بوارێكی تری  ئابوری.
بەهەمان جۆر ڕێژەی ڕەگەزی مێ كە بێ بەشە لە ژیانی ئابوری و سیاسی وە بریاردان نەك هەر  تواناكانیانا بەفیرۆ ئەروات لە ژیانا بە لكو  ئەمرۆ ژیان و وڵات بۆ خانمان بۆتە زیندانێكی راستی .
ئەم دۆجە  لەرووی دیمۆگرافیەوە بۆ ئایندەی سیاسی كوردستان زۆر ترسناك دەبێت كاتێك نێرەكان شەپۆل شەپۆل كۆچ دەكەن ڕێژەی قەیرە زیاد دەكات و وڵات بەتاڵ دەبێت لە گەنج كە بتوانێت كار بكات چونكە بەشی هەرە زۆری خانمان زۆربەی ژیان و كاتیان لەچوارچێوەی دیواری ماڵ بەسەر دەبەن و بەند كراون هە ر چە ندە خا نمان بە پێ ی ئەزمونی خۆم  وەك ما مۆستا لە زانكۆ  لە هەرە باشترین وە سەركەوتوترین خوێندكارانن لە هە موو روویەكەوە .  ئەمجار  گەنجی (سامان) ی وڵاتیش وەكو باس دەكرێت لە هەموو لایەكەوە چۆتە دەرەوە بانكەكان بەتاڵن واتە گەنج (سامان) نیە بۆ ئەوەی ئاراستە بكرێت بۆ پێگەیاندنی گەنجان( لاوان بە هەردوو ڕەگەزەوە) ، واتە ئێستا وڵات لە قەیرانی گەنج و گەنجە چونكە وڵات لە حاڵی بەتاڵ بونی هەردوو  گەنج و گەنجە ئەگەر كاری جدی نەكرێت بۆ رزگاركردنی هەردوو گەنجەكە داهاتوومان بەرەو تاریكی و وێرانی تر دەڕوات بۆیە ئێستا لە هەر كاتێك زیاتر فكری تازەو دڵسۆزانە و كاری بەردەوام وە  هەروەها دامەزراندنی دەزگای هە مە جۆری كارامەو   حكو مە تی  نیشتیمانی و خەلك پێو یستە .