دوای شۆرشی پیشه‌سازی‌و ده‌ستپێكردنی ژیانی مۆدێرنی ئابوری‌و سیاسی‌و كۆمه‌ڵایه‌تی‌و فه‌رهه‌نگی پێشكه‌وتنی نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان به‌هه‌مو ره‌هه‌نده
بازرگانی ،ئابوری، ،سیاسی وه دبلۆماسیه‌كان
كه بونه زاده‌ی بون‌و دیارده‌ی گلۆبالیزم،
تێگه‌شتن (concept)
مه‌فهومی شه‌قام له‌ره‌هه‌ندی شوێنی به‌یه‌ك گه‌شتنی تاكه‌كان بۆ مه‌به‌ستی جیاوازی
كاری بازار بوبه تێگه‌شتنی مه‌فهومی سیاسی ، ئابوری كۆمه‌ڵایه‌تی وه هه‌تا ده‌رونی‌و فه‌رهه‌نگی كه له‌وێ تاكه‌كان
بۆ مه‌به‌ستی وه به رژه وه ند ی هاوبه‌ش كۆده‌بنه‌وه
به‌پاڵنه‌ری هه‌ریه‌كێ له‌ره‌هه‌نده سیاسی ، ئابوری، فه‌رهه‌نگی، ئه خلا قي وه كۆمه‌ڵایه‌تیه کان . له‌دنیای
مۆدێرن‌و شارستانیدا شه‌قام نه ته‌نهاپێوه‌ره بۆ پرسه ئابوری‌و سیاسی‌و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، به‌ڵكو شه‌قام به‌هه‌مو
ره‌هه‌ندیه‌كانه‌وه شوێنی ده رک( Perception) ، زانین وه هه تا شوێنیدراسه‌ی ده‌رون ناسی كۆمه‌ڵ‌و گشتیه (social and public psychology) . له ناو كۆمه‌ڵگا ديمو كرا ته كانا كه سه روه ىتا ك تيا يا فه را هه مههه ر كا تێ نو خبه ي/بژارده ى ( elite ) ده سه لاتي ئابوری ، سيا سي، يا سا يي ،كا يه كانيفكري و كۆمه‌ڵایه‌تی ده سته وه ستان مان له چا ره سه ري پر س و كێشه كا
ني جڤا ت ئه وا شه قام ئه بێته دوابريارو گو تا رو چا ره سه ر .
.هه‌ڵبه‌ته له وڵاتانی جیهانی سێیه‌م وه له‌حاڵه‌تی گه‌شه‌دا شه‌قام ته
نها وه ک شوێنی ئا لو گؤ ریهه‌ستی هاوبه‌ش به لام بێ بوونی رایگشتی بوونی هه‌یه، وه به‌هۆی دیكتاتۆری‌و
نه‌بونی و لاوازی هۆشیاری سیاسی ئابوری‌و كۆمه‌ڵایه‌تی وه نه
بونی هه‌ستی هاوبه‌ش وه به‌رژه‌وه‌ندی
هاوبه‌ش شه‌قام زۆر به‌كه‌می ده‌توانێت رۆڵی
هه‌بێت له‌سه‌ر بریار‌و ره‌وتی گۆرانكاری ژیانی سیاسی‌و ئابوری له‌سه‌ر هه‌مو
ئاسته‌كان. له‌م شوێنانه( جیهانی سێیه‌م
)هه‌تا ئه‌گه‌ر شه‌قام بجوڵێ گۆرانكاریش دروست بكات به‌كه‌می ده‌توانێت ئه‌نجامی
باشی هه‌بێت ئه‌گه‌ر هاورا نه‌بێت له‌گه‌ڵ فكری ته‌ندروست و هۆشیاری سیاسی‌و ئابوری،
نمونه‌ش هاتنه سه‌ر شه‌قامی گه‌لانی عه‌ره‌ب بوو له‌به‌هاری عه‌ره‌بیدا كه جگه
له‌تونس ئه‌نجامه‌كانمان بینی كه چۆنه، حاڵه‌تی تونسیش به‌هۆی وشیاری‌و رێژه‌ی
خوێنده‌واری زۆری گه‌لی تونسه‌وه بوه، كه كاولكاری تێیدا روینه‌دا وه‌كو سوریا‌و
لیبیا‌و عێراق، یان دوباره هاتنه‌وه‌ی دیكتاتۆرێكی تر وه‌ك میسر.
لێره‌دا پرسیارێكی بابه‌تی هه‌یه كه‌بزانین جیاوازی نێوان بازار‌وشه‌قام چیه؟
له‌كاتێكدا كه ره‌وشی بازار كاریگه‌ری راسته‌وخۆی له‌سه‌ر ئا ستي ژیانی تاک، كۆمه‌ڵ ، وه كایه‌ی سیاسی‌و ئابوری هه‌یه، وه شه‌قام
نه‌ك هه‌ر نزیكه له‌بازار، به‌ڵكو به‌شێكیشه له‌بازار. ؟
بازار ته‌نیا یان زیاتر په‌یوه‌ندی
به ره‌وشی وه جموجولی ئابوریه‌وه هه‌یه،
به لام شه‌قام په‌یوه‌ندی به ره‌هه‌ندی تره‌وه هه‌یه نه‌ك ته‌نها ئابوری، به‌ڵكوپه‌یوه‌ندی
به ره هه ند ی سیاسی ،كۆمه‌ڵایه‌تی ، ئا کار، اخلاق وه ره و ش و حاڵه‌تی ده‌رونی
كۆمه‌ڵ‌و گشتیشه‌وه هه یه . ئه‌مجارله شه‌قاماوه‌ستان هه‌ڵو یست و ده‌ربرینه به‌رانبه‌ر ره‌وت‌و ره‌وشی روداوه‌كانی
نێو ژیانی سیاسی ،ئابوری‌و، کومه لایه یه تی،ده ر.ونی وه هه تا با زاریش .
زۆر جار ئه‌وانه‌ی له‌ناو بازار ئیش ده‌كه‌ن‌و كارو چالاكیان هه‌یه وه‌ك
كاسپكار بۆ ده‌ربرینی هه‌ڵوێستی خۆیان له‌شوێنی
خۆیانه وه له‌ناو شه‌قه‌مه‌كان دێنه سه‌رشه‌قام
. هاتنه سه‌ر شه‌قام‌و وه‌ستان له شه قا مابه ر ده وام بریاری سیاسی حكومه‌ت‌و یاساكانی په‌رله‌مانه‌كانی گۆریوه، هه‌تا
ده‌سه‌ڵاتداران‌و فه‌رمانره‌وایانی گۆریوه‌‌و ناچاری كردون ده‌ست له‌كار بكێشنه‌وه,وه ته‌سلیمی ویستی شه‌قام بن، به‌جۆرێك ده‌توانین
بڵێن ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی شه‌قامی گرته ده‌ست ئه تو ا نێ ده‌سه‌ڵاتیسیا سی وه حکو مه ت دا ر یش بگرێتهده ست كه بۆ ئه‌مه‌ش له‌مێژوی
تازه‌دا نمونه زۆره، به‌تایبه‌ت له كۆمه‌ڵگا پێشكه‌وت‌و دیموكراته‌كاندا.
له د نیا ی تازه دا هاتنه سه‌ر شه‌قام نه ته نها اراد، ژ یان ،وه شكۆمه‌ندی تاك‌و كۆمه‌ڵگاكانه
، به لکو پێوه ر یشه بؤ ئا ستیهوشیاری فکري ، سیا سی ،فه ر هه نگی وه شا رستانیتا ک و كۆمه‌ڵگا کان . هه‌ر كاتێ
خه‌ڵكان‌و گه‌لان توانای هاتنه سه‌ر شه‌قامیان
نه ما ئه‌وا له‌بری ئه‌وه‌ی شكۆمه‌ندانه له‌شه‌قامه‌كان بوه‌ستن ئه بێ بێچارانه‌‌و داماوانه له شه‌قامه‌كاندا بكه‌ون‌و چاوه‌رێی به‌زه‌یی ئه‌وانه‌ن
بن كه له شه‌قامه‌كان به سه ریا تا تێده‌په‌رن.
ئیتر پرسیاری ئه‌مه، چۆن ئه‌وانه‌ی كه‌وتون له‌شه‌قمه‌كاندا یان ئه‌وانه‌ی له‌حاڵه‌تی كه‌وتندان ئیراده‌ی وه‌ستانیان
له شه‌قامدا نیه راوه‌ستاو بكرێن له‌شه‌قاما؟؟ ئه‌مه پرسیارێكی جد لیه وه‌ڵامی
هه‌موانی پێویسته له‌هه‌ر شوێن‌و كۆمه‌ڵگایه‌كدا كه تا كويران كراوه وه را وه به ر ژه وه ند ى گشتي بوونينيه يا لاوازه .