لە بابەتەکانی پێشوودا شرۆڤەی قەیرانم کردبوو له وەی کە پەیوەندی بە پاش خان ، سروشتی پەیدابوونی قەیران، ئاکامەکانی وە تەنانەت چارەسەری قەیرانەوە هەیە، بۆ ئەوەی ئەمە دووبارە نەبێتەوە، ڕاستەوخۆ باسی پەیوەندی قەیران بە سەرهەڵدانی گرژی و توندوتیژی تا ئەگاتە تیرۆری جەستەیی دەکەم. هەلبەته کە باسی تیرۆری جەستەیی ئەکەین مەبەست لەوەنییە کە گرژی و توندوتیژی جا ئیتر سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی وە دەروونی بێ نەچێتە خانەی تیرۆرەوە، بەڵکو ئەمانیش جۆرێکن لە تیرۆر، بەڵام لە ئەدەبیاتی سیاسیا بەهەر هۆیەک بێ کە لێرەدا بواری شرۆڤەی نییە تەنها تیرۆری جەستەیی وەکو تیرۆری ڕاستەقینە باسکراوە. لەگەڵ سەرهەڵدانی هەر قەیرانێک لە هەر ئاست و بوارێکدا به سێ قۆناغا ئەروا كه بالاترین وه ترسناك ترینیان قۆناغی تیرۆره، سەرەتای یەكەم قۆناغی قەیران دروست بوونی گرژیه لەسەر پەیوەندییەکانی ناو جڤات وه کایەکانی ژیانی (Tension) سیاسی، ئابوری، کارگێڕی، کۆمەڵایەتی وەهەتا خێزانی. وە لەم قۆناغی گرژییەدا بوارهەیە کە قەیران چارەسەر بکرێ بەتوانای هەمووان یاهەر دوولا به شارەزایی و دۆزینەوەو بەكارهێنانی خاڵی هاوبەش لەسەر بنەمای رێزو لەیەك تێگەیشتن. هەر کاتێک، بەهەر هۆیەک بێت قەیران لە قۆناغی گرژی دا چارەسەر نەکرێت، ئەوا قەیرانەکە زیاتر تەشەنە ئەکات و پەرەئەسێنێ بۆ قۆناغی دووەم کە توندوتیژیه ئیتر پەیوەندییەکان لەئاست و بواری جیاوازا گرژترو ئاڵۆزتر ئەبن وه بەکارهێنانی توندوتیژی
ئەبێتە ئامرازی چارەسەر بۆ قەیران لەبری بەکارهێنانی دانایی و ئەزمون و کاری هاوبەش لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش وه توانای یەكتر قبوڵكردن و تەحەمولی یەكتركردن به هەموو رەهەندەكانیەوه کاتێک وه بەهەر هۆیەك بێ لە قۆناغی توندوتیژیدا نەتوانرا بەخێرایی چارەسەری قەیرانەکان بکرێ، ئەوا زۆر ناخایەنێ ئەم قۆناغەش بەرەو قۆناغی تیرۆری  جۆراو  جۆر هەنگاو ئەنێ تا ئەگاته تیرۆری جه سته یی.
نمونەی پەیوەندی قەیران و قۆناغەکانی قەیران لەگەڵ تیرۆردا لە مێژووی کۆن و نوێدا زۆرن بەتایبەتی لە مێژووی ڕۆڵی سیاسەت و ئابوری دا، لە دروست کردنی پەیوەندی نێوان خەڵک و دەسەلات. بۆ نمونە قەیرانی گەورەی ساڵانی سێ سەدەی ڕابوردوو لە قۆناغەکانی گرژی و توندوتیژییەوە گەیشتە تیرۆر و کوشت و بڕ و جەنگ، بە هەمانجۆر لە زوربەی ووڵاتانی دیکتاتۆری و تۆتالیتاری بەناو سۆسیالیستی و وولاتانی جیهانی سێیەم لەگەڵ پەیدابوونی قەیرانەكان وەبێ چارەیی دەسەڵاتداران له چارەسەری شیاو له سەر بنەمای بەرژەوەندی وه شکۆی تاک و کۆمهڵ، قەیرانەکان لە قۆناغی گرژییەوە گەیشتنە قۆناغی توندوتیژی وه ئەمجار تیرۆر و ڕەشەکوژی وەک نمونەی ڕژێمەکانی شای ئیران، پولپۆت، پینۆچی، سەدام، قەزافی، مبارەك و ئەسەد و، گەلێکی تر.
لە سەرەتای هەموو قەیرانەکاندا تیرۆر  به جۆری جیاواز  وەک ئامراز ی بەكار هاتووه  بۆ چارەسەری قەیرانه كان لە لایەن دەسەڵاتدارانەوە، وه  خەڵک قوربانی یەكەمی قەیرانەكانه كا نن . بەڵام دوای قۆناغی تیرۆری خەڵک، وە بەردەوامی قەیرانەکان بێ دەسەڵاتی دەسەڵاتداران لە چارەسەركردنی قەیرانەکان حاڵەتەکە به گوێرەی یاسای دیالێكتیك لە تیرۆری خەڵکەوە دەگوازێتەوە بۆ تیرۆر و ترۆی دەسەلاتداران.
بۆ هەڵسەنگاندنی ئەم قەیرانانه ی ئەمڕۆی کوردستان هەڵبەته بە له بەرچاوگرتنی هەموو تایبەتمەندییەکانی کوردستان بەوەی کە تا ئێستا له كوردوستانی باشوور دەسەڵاتێکی مەسئول و نیشتیمانی و خاوەن بەرنامەی ئابوری و سیاسی نییە، به ناو دەسەلات هیچ ناسنامەو پێناسەیەکی سیاسی و ئابوری نییە وه هیچ سه ر به خۆیه كی نیشتیمانی نیه ، بۆیه توانا ی چارە ی هیچ كا م له قەیرانەکان نیه ، وه قەیرانەکان خێرا وه ترسناكانه لە قۆناغێکەوە ئەچنە قۆناغێکی تازەی ترەوەوه. بۆ نمونه، لە ئێستادا فەیرانەكان لە قۆناغی دروستبوونی توندوتیژیدان ئەگەر زۆر زوو چارە نەکرێ ئەم قۆناغە ئەگوێزرێتەوە بۆ قۆناغی تیرۆر، واتە تیرۆرکردنی خەڵک له لایەن دەسەڵاتی میلشیاوه، کە ئەم قۆناغەی تیرۆرکردنی خەڵک لە ڕووی جەستەییەوە دەستی پێکرد (هەرچەندە ئێستا لە ڕووی سیاسی، ئابوری، دەروونی، کۆمەڵایەتی وه ئاسایشەوە بە هەموو ڕەهەندەکانیەوە زۆر دەمێكه هەیەو ده دەستی پێکردووە) چەند ئەخایەنێ تا حاڵەتەکە لە تیرۆری خەڵکەوە پێچەوانە ئەبێتەوە بۆ تیرۆرو ترۆیی دەسەڵاتی میلیشیا پاش چەند هەفتە، مانگ یان ساڵ وەڵام پەیدا ئەبێت؟. بەو هیوایەی کەبه بەشداری ڕاستەوخۆی خەڵک بتوانرێت سنورێک بۆ ئەم قۆناغەی قەیران دابنرێ و بە هیچ جۆرێک نەگاتە ئاستی فراوان لە تیرۆری خەڵک وه وێران بوونی زباتری ولا ت و كایەكانی ژیانی هاولاتیان. بەڵام ئەگەر لەسەر بنەمای واقعیەتی سیاسی  
هەڵسەنگاندن بکەین لەگەڵ ئەزمونی تاڵی زیاتر لە چارەکە سەدەیەک لەگەل دەسەڵاتی میلشیایی ناتواننین چاوەڕێی چارەی ئەم قەیرانانە بکەین، چونکە میلشیا لە بنەمادا وه له سروشتیدا نهک هەر توانای چارەی قەیرانەکانی نیشتیمان و نەتەوەیی نیه، بەڵکو بۆخۆی قەیرانه، وه سەرچاوەی قەیرانەكانه بۆ گەل و نیشتیمان. بۆ شرۆڤەی زیاتر لەسەر میلشیا لەسایتی ووتاری كورد سەیری ئەم بابەتانه بفەرموون كه زووتر لەلایەن بەندەوه نوسرا بوون بۆ رۆزنا مه ی  ها ولاتی ئه و سا   ( حكومەتی میلشیایی، ئابووری میلشیایی وه كۆمەڵگەی میلشیایی). بەردەوامی فراوان بوونی قەیرانەکان وه زیاتربوونی چیرۆکه پر تراجیدیاو، بەئازەرەکانی قەیرانەکان لە سەر ژیانی هاولاتی و هاونیشتیمانیانمان، كه رۆژانه خەڵك ئازارو تیرۆر ئەكەن بەڵگەیه بۆ بەرپرسانی میلشیایی به هیچ جۆرێ ئەهلی بەڕێوەبردنی نیشتیمان نین، وە به هیچ جۆرێ مۆهل نین، کە خاوەن دەسەلاتی سیاسی و ئابوری بن. ئەمانە تەنها بەهەڵەی مێژوویی وه نەخوێندنەوەی خەڵک بۆ کەسەکان و دنیای سیاسی و ئابوری بوونەتە دەسەڵاتدار.
ئاکامی دەسەڵاتی وێرانەی میلشیا بەڵگەیە بۆ نەزانی، نەتوانی وە ناشێ بوونیان به هەموو رەهەندەكانی ژیان و نیشتیمان، لەبەر ئەوە ترسی گەورە هەیە کە قۆناغی قەیران لە توندوتیژییەوە بگاتە تیرۆری زیاتری خەڵک و دواجار تیرۆرو ترۆی خۆیان. بۆ ئەوەی كاول بوونی تەواو دروست نەبێ وه گەل و ولات له وێرانی حەتمی به دەستی میلشیا رزگاربێ تەنها چارە، دروستکردنی حکومەتێکی نامیلیشیاییە لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی هەموو گروپە میلیشیاییە حیزبییەکان و دامەزراوه تالان کاریەکانیان وەگێرانەوەی داراییه تاڵانکراوەکانه  ، واته بوونی وه دروست كردنی حكومەتیكی  نیشتیمانی تكنو كرات  وەک سەرەتا بۆ چارەسەریی هەموو قەیرانەکان وە دروستکردنی سستمێک کە تیایا خەڵک دەسەڵاتدار بێ، وه بریاردەری ژیان و سەر نه و شتی خۆی بێ. وه تەنها بەمه، واته بەبوونی دەسەلاتی گەل له رێگەی دامەزراوه یاساسسەكان و نیشتیمانیەكانەوه وه بەمیكانزمی دیمكراتی ئەتوانرێ رئ گر ی  به قۆناغەكانی وه ئاكامەكانی قەیرانەكان و تیرۆر بگرێ.