جه‌عفه‌ر سه‌حراڕوودی ئه‌و كوردكوژه‌ی پیاوچاكانی هه‌رێم به‌گه‌رمی پێشوازییان لێی كرد؟
ئاریتما محەمەدی
له پره‌نسیبه‌كانی دیپلۆماسیدا ئاساییه كه وڵاتان له‌كاتی پێوه‌ندی دیپلۆماتیكدا كه‌ڵك له‌و كه‌سایه‌تییانه وه‌ربگرن كه كاریگه‌ری ئه‌رێنیان لهسهر لایه‌نی به‌رامبه‌ره‌وه هه‌یه و له چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌كانی نێوانیان ڕۆڵی چاره‌سه‌ر و ئه‌رێنی ده‌گێڕن. به‌تاییبه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سایه‌تییانه له‌لایه‌ن لایه‌نی به‌رامبه‌ره‌وه به كه‌سایه‌تییه‌كی كاریگه‌ر پێناسه بكرێت و ڕێزی لێ بنرێت و پێوه‌ندی تووندوتۆڵی له‌گه‌ڵ لایه‌نی به‌رامبه‌ردا هه‌بێت.
له دونیای ئه‌مڕۆدا كه دیپلۆماسی گرینگترین ویستگه‌ی چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌كانه، كه‌واتا ئاساییه كه كه‌ڵك له‌و كه‌سانه وه‌ربگرن كه باشتر له زمانی به‌رامبه‌ر تێ ده‌گه‌ن و له‌گه‌ڵ كولتووری لایه‌نی به‌رامبه‌ردا ئاشنان و كه‌سایه‌تییه‌كی به‌هێز و ناسراویان له ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا هه‌یه. هه‌روه‌ها نامۆیه كه وڵاتێك كه‌ڵك له كه‌س و كه‌سایه‌تییه‌ك وه‌ربگرێت كه له‌لایه‌ن وڵاتی به‌رامبه‌ره‌وه یانخود له لایه‌ن به‌شێك له دانیشتووانی وڵاتی خانه‌خوێوه كه‌سایه‌تیی ئه‌و كه‌سه نه‌رێنی بێت و ڕۆڵی چاره‌سه‌ركه‌ر له پێوه‌ندی به كێشه‌كان نه‌گێڕێت و پێچه‌وانه كێشه‌كان پتر ئاڵۆز بكات و شه‌قام بورووژێنێت.
ناردنی ئه‌و چه‌شنه له كه‌سایه‌تییه‌كان كه ڕۆڵی نه‌رێنی ده‌گێڕن و توانای دیپلۆماسیان له ئاستێكی نزم دایه و له‌لایه‌ن به‌شێك له پێكهاته‌كانی وڵاتی خانه‌خوێوه كه‌سایه‌تییه‌كی لاوازی هه‌یه و دژكرده‌وه‌ی به‌شێك له دانیشتووانی وڵاتی خانه‌خوێ به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت له‌وانه‌یه ئامانجێكی سیاسیی و ته‌نانه‌ت ده‌كرێ تاكتیكێكی سه‌ربازیشی له پشته‌وه بێت.
ئامانج له ناردنی ئه‌و كه‌سایه‌تییانه په‌ره‌دانه به ئاژاوه و ئاڵۆزكردنی پێوه‌ندی نێوان پێكهاته‌ی سیاسیی وڵاتێك و به مه‌به‌ستی په‌لكێشكردنی قه‌واره‌كانی سیاسیی و پێكهاته‌گه‌لی جیاوازی وڵات بۆ شه‌ڕێكی ده‌روونی و نه‌خوازراوه كه ته‌نیا كۆمه‌ڵگای سیاسیی وڵات یانخود نه‌ته‌وه‌ی خانه‌خوێ تێیدا زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌كه‌م ده‌بێت. ئه‌م چه‌شنه له پێوه‌ندی دیپلۆماسی له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی جیهانی یه‌كه‌م و دووه‌م و ته‌نانه‌ت له سه‌رده‌می شه‌ڕی ساردیشدا كه‌ڵكی لێوه‌ر گیراوه و كاریگه‌ری نه‌رێنی خۆشی داناوه.
به‌ڵام له دوونیای ئه‌مڕۆدا كه دیپلۆماسی به پڕۆسه‌یه‌كی گرینگ و چاره‌سه‌ركه‌ری كێشه‌كانی نێوان وڵاتان پێناسه ده‌كرێت، پێش هاتن و ڕۆییشتنی شاندێك له وڵاتێكه‌وه بۆ وڵاتێكی دیكه هه‌ر دوو لایه‌ن له‌باره‌ی كه‌سایه‌تییه‌كانه‌وه گفتوگۆ ده‌كه‌ن و ئه‌و كه‌سانه ده‌نێرن كه دڵخوازی هه‌ردوو وڵات بن، ته‌نانه‌ت لهسهر كه‌سی پێشوازیكه‌ریش ڕێكه‌وتن ده‌كه‌ن كه كام كه‌س له فڕۆكه‌خانه پێشوازی له نوێنه‌ری وڵاتی مێوان ده‌كات و كام كه‌س دانیشتن و گفتوگۆی له‌گه‌ڵ ده‌كات.
هاوكات هه‌ردوو وڵات مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه كه كه‌سایه‌تییه‌كانی پێشنیاركراو بۆ ناردن وه‌ك نوێنه‌ر و ته‌نانه‌ت وه‌ك پێشوازیكه‌ریش ڕه‌فز بكه‌نه‌وه و داوای گۆڕانكاری له ئه‌ندامانی شاندی نێردراو یانخود پێشوازیكه‌ر بكه‌ن و به‌ته‌واوه‌تی لهسهر هه‌موو پرسه‌كانی پێوه‌ندیدار به وردی گفتوگۆ و ڕێكه‌وتن بكه‌ن.
وه‌ك ئاماژه له دوونیای دیپلۆماسیدا ئاساییه كه سه‌رۆكی پارله‌مانی وڵاتی مێوان ته‌نیا له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی پارله‌مانی وڵاتی خانه‌خوێ دانیشتن و گفتوگۆ بكات.
به‌ڵام كاتێ كه سه‌رۆكوه‌زیری وڵات، سه‌رۆكی وڵات، سه‌رۆكی پارله‌مانی وڵات و تێكڕای سه‌رۆك و جێگری سكرتێره‌كانی پارته‌كانی سیاسیی وڵات و ته‌نانه‌ت ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تیی حیزبه‌كانیش به بنه‌ماڵه‌كانیشیانه‌وه پێشوازی له نوێنه‌ر و كه‌سایه‌تیی وڵاتی مێوان ده‌كه‌ن، ئه‌وه ئیتر شتێكی ئاسایی نییه. ئه‌گه‌ریش كه‌سایه‌تیی و نوێنه‌ری وڵاتی مێوانیش سه‌رۆكی پارله‌مان بێت و به‌رپرسی یه‌كه‌می وڵات نه‌بێت ئه‌وه ئیتر كاره‌ساته. گرینگ نییه كه سه‌رۆك و سه‌رۆكوه‌زیر و سه‌رۆك پارله‌مانی هه‌رێمێك بیت یانخود وڵاتێك، گرینگ ئه‌وه‌یه كه سه‌رۆكێكی فه‌رمیت و له‌لایه‌ن یاسای بنه‌ڕه‌تی وڵاته‌وه وه‌ك هه‌رێم و سه‌رۆك هه‌رێمێك دانت پێدا نراوه. بچووكی و گه‌وره‌یی وڵات هیچ له باییخت كه‌م ناكاته‌وه چونكه یاسای بنه‌ڕه‌تی وڵات دانی پێتدا ناوه.
چۆن ده‌بێ كه سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان، سه‌رۆكی پارله‌مان، سه‌رۆكوه‌زیر و سكرتێر و جێگرانی سكرتێر و سه‌رۆكی حیزبه‌كانی كوردستان به ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تییه‌وه پێشوازی له كه‌سێك بكه‌ن كه له‌لایه‌ن به‌شێكی سه‌ره‌كیی له نه‌ته‌وه‌ی كورده‌وه به كه‌سێكی تاوه‌نبار پێناسه ده‌كرێت و ڕاسته‌وخۆ ده‌ستی له تیرۆركردنی سه‌ركرده‌یه‌كی كورد هه‌بوو بێت. باشه ئه‌گه‌ر ده‌ڵێن كه ئێمه ده‌سه‌ڵاتمان نه‌بووه ڕێگری له هاتنی ئه‌و كه‌سه بكه‌ن، خۆ ده‌تانتوانی له هاتنی بۆ هه‌رێم ڕێگری بكه‌ن ئه‌وه‌ش به‌پێی یاسای هه‌رێم. باشه خۆ ده‌تاتوانی له ڕێگای ئه‌و نوێنه‌ره‌وه كه له وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێراق هه‌تانه ڕێ له هاتنی بۆ نێو ئێراق بگرن. باشه خۆ ده‌تانتوانی له‌و ئاسته به‌رزه‌دا پێشوازی لێنه‌كه‌ن. باشه خۆ ده‌تانتوانی خۆتان له پێشوازیكردنی ئه‌و كه‌سه له هه‌رێم بكه‌نه‌وه، یانخود ده‌تانتوانی به‌شێوه‌ی نهێنی پێشوازی لێ بكه‌ن و به‌جیا له سه‌رۆكی پارله‌مانی ئێران پێشوازی بكه‌ن. له ڕاستیدا ڕێگه زۆر بوو كه ڕێ له هاتنی ئه‌و تیرۆرسته بۆ كوردستان بگرن. به‌ڵام دیاره سیاسه‌تی ئێوه‌ش ده‌روڕووی نییه!
ته‌نانه‌ت ڕژیمی ئێرانیش له نزمیی كه‌سایه‌تیی سه‌حراڕوودی ئاگاداره هه‌ربۆیه له‌و هه‌واڵانه‌ی میدیاكانی فه‌رمیی ئێران و پارله‌مانی ئێرانه‌وه باس له چوونی سه‌حراڕوودی بۆ ئێراق و لوبنان نه‌كراوه، ته‌نانه‌ت له‌و شانده‌دا كه له‌لایه‌ن حوكوومه‌تی ئێراقه‌وه پێشوازی لێكراوه نابینرێ، باشه بۆ هه‌ركه ده‌گاته كوردستان ده‌بێته كه‌سایه‌تییه‌كی زه‌ق و به‌رچاوی شانده‌كه‌ی حوكوومه‌تی ئێران! ئه‌م سیاسه‌ته هه‌ڵه‌یه و نابێ دووپات بێته‌وه، چونكه له مه‌زنیی نه‌ته‌وه‌ی كورد كه‌م ده‌كاته‌وه و ده‌سه‌ڵاتی ئێرانی له هه‌رێم بێ سنوور ده‌كات و حوكوومه‌تی هه‌رێمیش ڕۆڵی له‌جاران لاوازتر ده‌بێت. نه‌هاتنی شاندێك زۆر له‌وه باشتره كه بێن و بێڕێزیت پێ بكه‌ن و كێشه و ئاژاوه‌ت بۆ درووست بكه‌ن. ئامانج له ناردنی ئه‌و چه‌شنه كه‌سانه وه‌ك نوێنه‌ر له‌گه‌ڵ شاندێكدا به مانای داننان به ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی وڵاتێك یانخود هه‌رێمێك نایه‌ت و پێچه‌وانه مانای پێچه‌وانه ده‌گه‌یه‌نێت و ئاماژه به دۆستایه‌تیی نێوان دوو وڵات و دوو نه‌ته‌وه ناكات. ده‌بێ وڵاتان ڕێز له هه‌ستی یه‌كتر بگرن، ته‌نانه‌ت دوو وڵاتی دووژمنیش له‌كاتی پێوه‌ندی دیپلۆماسی له‌گه‌ڵ یه‌كتردا كه‌ڵك له‌و كه‌سانه وه‌رناگرن.
دوایین قسه‌ی من ئه‌وه‌یه با له‌و پرسه گه‌ڕه‌یین كه پێوه‌ندی به سیاسه‌ت و پرسه‌كانی سیاسیی و دیپلۆماسییه‌وه هه‌یه، كه پێوه‌ندی به به‌رژه‌وه‌ندی هه‌رێمیی و حیزبیی و ده‌سه‌ڵاته‌وه هه‌یه، هه‌روه‌ك چۆن هه‌رێم ڕه‌خنه‌ی له‌سه‌ره پارته‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتیش به‌هه‌مان شێوه ڕه‌خنه‌یان له‌سه‌ره كه چۆن مۆڵه‌كه ئه‌وه‌نده چۆڵه كه كه‌سانێكی وه‌ك سه‌حراڕوودی به ئاسانی دێن و ده‌چن و كه‌سیش لێیان ناپرسێته‌وه! من ده‌ڵێم با ده‌سه‌ڵاتی باشوور ئاوڕێك له ڕۆژهه‌ڵاتییه‌كانی باشوور بداته‌وه و وه‌ك په‌نابه‌ر سه‌یریان نه‌كات و مافیان ژێرپێ نه‌خرێت و وه‌ك هاوڵاتی كورد چاویان لێبكات نه‌ك وه‌ك بێگانه.
كاتی خۆی ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ ڕژیمی به‌حسی ئێراق به سه‌رۆكایه‌تیی سه‌دام حسێن كه‌وتنه گفتوگۆوه، ئه‌وه له كاتێكدا بوو كه به‌شێك له بنه‌ماڵه‌ی ئه‌و سه‌ركردانه‌ی باشوور له لایه‌ن سه‌دام و ڕژیمی به‌حسه‌وه ئه‌نفال، زینده‌به‌چاڵ و له سێداره درابوون، به‌ڵام له‌به‌ر چاره‌سه‌ری كێشه‌ی سیاسیی كورد له‌گه‌ڵ سه‌دام دانیشتنی ڕاسته‌وخۆیان كرد. ئه‌و كات ئه‌و دانیشتنه له‌و بارودۆخه‌دا بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كورد به‌ڕێوه‌چوون، به‌ڵام دڵنیام كه ئێران ئامانجی ئاژاوه‌گێڕییه و یاریكردنه به ڕۆژهه‌ڵات و باشوور و مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه كه درز بخاته نێوان پێكهاته‌كانی نه‌ته‌وه‌ی كورد و به‌تاییبه‌ت به‌شێك له پارته‌كانی باشوور و ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان. هاوكات دان به ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی هه‌رێم وه‌ك كیانێكی سه‌ربه‌ست و ئازاد نانێت. ئێران پێی وایه كه هه‌رێمێكی له‌و چه‌شنه نه‌به‌هێز و نه لاواز له به‌رژه‌وه‌ندی ئێران نییه، چونكه هاوكێشه‌كان له ئێراق ده‌گۆڕێت. به‌ڵام ده‌یهه‌وێت كه هه‌رێمی كوردستان پشتیوانی ڕۆژهه‌ڵاتییه‌كان له‌ده‌ست بدات و ته‌نیا بمێنێته‌وه و له ڕۆژی ته‌نگانه‌دا ته‌نیا ده‌ست بۆ ئێران درێژ بكات. چونكه له باری ژئۆپلۆتیكه‌وه ڕۆژهه‌ڵات گه‌لێك گرینگه بۆ باشوور و هه‌روه‌ها باشووریش گرینگه بۆ ڕژهه‌ڵات. دابڕن و لێك دووركه‌وتنه‌وه‌ی باشوور و ڕۆژهه‌ڵات ئێران له ئامانجه‌كانی نزیكتر ده‌كاته‌وه.
تێبینی؛ نه‌مویست له‌م باره‌وه بنووسم به‌ڵام كه بینیم ڕژیمی ئێران خۆشی باسی له چوونی سه‌حراڕوودی بۆ ئێراق نه‌كردووه و له نزمیی كه‌سایه‌تیی ئه‌و تیرۆرسته ئاگاداره و ده‌زانێ كه جه‌عفه‌ر سه‌حراڕوودی كه‌سایه‌تییه‌كی دیپلۆماتیكی نییه، خۆنه‌ویستانه كه‌وتمه نێو ئه‌م باسه‌وه.
له‌نووسینی؛ ئاریتما موحه‌ممه‌دی
31/12/2014
وتارەکانی تری نوسەر