كەسێتی چییە؟ ئەم پرسیارە بەلایەنی كەمەوە چەند رەهەندێكی ئاشكرای هەیە، لەوانەش رەهەندی دەروونی، كۆمەڵایەتی و ئەنتۆلۆجی. بەڵام دەكرێت كۆی ئەم رەهەندانەی كەسێتی لە پێناسەیەكی گشتی یان گشتگردا كۆبكرێنەوە. لەپێناسەیەكی بەرفراواندا، كەسێتی بریتیە لە بوونی "كەسی" یان شوناسی كەسێتی یان خودی خاوەن بوون‌و شووناس یان كۆی خاسێتە جیاكەرەوە تاكەكەسیەكان یان بەرجەستەكردنی كۆی ئەو خاسێتە فیكری‌و رەفتاری هوشیاری‌و كۆمەڵایەتیانەی كە تاكە كەس یان پێكهاتەیەك والێدەكەن بوویەكی دیارو جیاوازو ناسراوی هەبێت لەنێو ئەوانیتردا‌و بتوانێت ئامادەبوونی خۆی بسەلمێنێت. كەسێتی تاكەكەس لە مێژوودا دەكەوێتە پێش كەسێتی نەتەوایەتیەوە هەرچەندە لە بنەڕەتدا كەسێتی نەتەوەیی پەیوەندییەكی راستەخۆی بە كەسێتی تاكەكەسەوە هەیەو ئەگەر تاكەكەس نەبێتە كەسێكی خاوەن كەسێتی ئەوا ناشێت كەسێتی نەتەوەیی پێكبێت.

ئەوە ئاشكرایە هەر رەگەزو پێكهاتەیەكی ئیتنیكی یان كۆمەڵایەتی لە كۆمەڵایەتیبوونیدا بەجۆرێك بنیادی كەسێتی تاكەكانی  دەنێت، كۆی ئەو بنیادەش وەكو كەسێتیەكی فراوانترو گشتگرتر دەردەكەوێت كە كەسێتی نەتەوەیی یان رەگەزیە، هەرچەندە بۆ ئەو قۆناغە مەسەلەی نەتەوایەتی بوونی نەبووە بەو مانایەی كە دواتر وەكو بەرهەمی مۆدێرنێتە دەركەوتووە. ئێمە نازانین كەسێتی كوردی لەسەرەتادا چۆن بووە بەڵام گومانمان لەوە نییە لە رابردوویەكی دووردا لە ئەنجامی داگیركردن‌و سەركوتكردن‌و تێكشكاندنی ئایین‌و كەلتوورو كەلەپوورو زمان‌و داب‌و نەریتی ئەم نەتەوەیەدا لەلایەن داگیركەرانەوە ئەم كەسێتیە تێكشكێنراوە‌و بوویەكی لاوازی نائامادەو پەراوێزی لێدەرچووە كە هەمیشە‌و تاكو ئێستاش لەبەرامبەر كەسێتی ئەوانی داگیركەری وڵاتەكەیدا لە بارێكی لاوازدایەو هەمیشە هەست بە بچووكی خۆی دەكات‌و ئەوانی تریش لە ئاستێكی بەرزتردا دەبینێت. ئەم كەسێتیە بە درێژایی مێژوو هەلی ئەوەی بۆ رێنەكەوتووە كە ئەو كەسێتیە تێكشكاوەی خۆی بینابكاتەوەو ئامادەبوونی خۆی لەنێو گەل‌و پێكهاتەكانی تردا بسەلمێنێت. دیارە خۆسەلماندیش بەبێ بنەماو ئامادەبوون لە زۆر بواری جۆراوجۆردا بەدینایەت كە سەرەكی ترینی ئەو بنەمایانەش گواستنەوەی ئەم كەسێتەیەیە لەباری بەركار بوونیەوە بۆ باری بە بكەربوون، واتە لە بارێكەوە كە كاری لەسەر دەكرێت‌و مامەڵەی پێوە دەكرێت‌و لەدەرەوەی خۆی بڕیاری بۆ دەدرێت بۆ بارێك كە خۆی كاربكات‌و لەسەر جوگرافیای خۆی خاوەنی هەموو بڕیارێكی پەیوەست بەخۆی بێت‌و خۆی چارەنووسی خۆی دیاری بكات. لاوازی كورد لەبەرامبەر ئەوی عەرەب و تورك و فارسدا وەكو نەتەوەی دەوڵەتانی داگیركەری كوردستان و لاوازی كورد بە گشتی لەبەرامبەر هەموو ئەوانی تردا، ئەنجام و دەرهاوێشتەی ئەو باری تێكشكاندن و نائامادەبوونەی كەسێتی كوردییە، كە سەرئەنجام ئەو تێكشكاندن و لاوازیە فڕێی داوەتە پەراوێزی مێژووەوە. هەروەك فڕێیشی داوەتە دەرەوەی هەموو بڕیارو ئامادەبوونێك و بەردەوام لە خەمی ئەوەدا بووە كە باوكێكی هەبێت و ئەو باوكە كە گومانی تێدانیە تووندوتیژترین دەسەڵاتی باوكسالاری بەسەر ئەمدا پیادەكردووە، ئەم زۆربەی كات لەبەر لاوازیی كەسێتی خۆی بۆی ملكەچ بووەو داگیركردن و دابەشكردنی كوردستان لەسەر ئاستی ناوەوە یان یان خودی كورد لێرەوە سەرچاوە دەگرێت. ئێستاش لە رەفتاری رووبەرێكی فراوان لە كورد وەكو پاشكۆی داگیركەرانی كوردستان و دەركەوتنیان بە بچووكی و بستەباڵایی بەرئەنجامی ئەو تێكشكاندنەی كەسێتی كوردییە. دیارە دەبێ ئەوە بزانین كە هۆكاری دەركی هەرگیز باڵادەست نەدەبوو ئەگەر باری خودیی كورد لەباربووایەوە خاوەنی كەسێتیەكی تەواو لەسەرپێی خۆ راوەستاو بوایە.

ئەوە ئاشكرایە كەسێتی كوردی لە رووی پەرەسەندنەوە، لە رووی بوون بە خاوەنی شووناسی تاكەكەسیەوە لە جوڵەیەكی زۆر خاودایەو، بەجۆرێك كۆنەستی كۆمەڵایەتی لەلایەن ئەوانی داگیركەرو تێكشكێنەری كەسێتیەكەیەوە داگیركراوە بەئاسانی ناگەڕێتەوە بۆ ئەسڵی خۆی‌و لە پلەی یەكەمدا وای لێبێت بە كوردی بیربكاتەوەو هەست بكات‌و بڕوانێت‌و جیاواز لەوانی داگیركەرو تێكشكێنەری كەسێتیەكەی هەنگاو بنێت‌و هەوڵبدات تایبەتمەنییەكانی خۆی لە هەموو ئاستەكاندا جیابكاتەوەو بگاتە ئاستێك لە هەژموونی ترس لەوانی داگیركەر رزگاری ببێت‌و بتوانێت بڵێت ئەمە منم هاوشانی ئێوەم‌و لەسەر قاچی خۆم راوەستاوم‌و منیش وەكو هەموو ئەوانیتر دەبێ خاوەنی تێكڕای مافە سرووشتیەكانی خۆم بم‌و دەبێ خۆم بكەری سەرجوگرافیای خۆم بم. ئەمەش مانای گەیشتنی كەسێتی كوردییە لەسەر ئاستی تاكەكەس‌و لەسەر ئاستی نەتەوایەتیش بەو ئاستەی كە بوونی خۆی دەسەلمێنێت‌و ئامادەدەبێت بۆ بە جێگەیاندنی پرۆژەی رێنیسانسی نەتەوەیی كوردی كە ئەو پرۆژەیە تەنیا كاتێك بەدی دێت كە كەسێتی كوردی لە باری تێكشكاندن دەرباز ببێت‌و بتوانێت لەسەر جوگرافیای خۆی ببێتە بكەری رووداو درووستكەر، مەبەست لەمەش خۆسەلماندن‌و خۆبیناكردنەوەو دەسەڵاتكردنە بەسەر هەموو جوگرافیای مادی‌و مەعنەوی نەتەوەداو بیناكردنی كەسێتیەكی كەلتووری‌و سیاسی‌و ئیداری‌و ئابووری لەسەرپێی خۆڕاوەستاوەو لەسەرووی هەمووشیانەوە بەرهەمهێنانی شارستانی‌و بەشداریكردنە لە بیناكردنی شارستانێتی مرۆڤایەتیدا بەو مانایەی كە كورد كاتێك دەبێتە كەسێتیەكی خاوەن شووناس كە لەسەر ئاستی ناوخۆ‌و لەسەرئاستی مرۆڤایەتیش بوونی خۆی بەشێوەیەكی شارستانیانە بسەلمێنێت.