دوای روداوەکانی ئۆکتۆبەر باس باسی موچە و بودجەیە، حکومەت، پەرلەمان راگەیاندنەکان، بە حیزبی و سەربەخۆ و ئەهلیەوە، سەرقاڵی کێشەی بودجە و موچەی نێوان هەرێم و بەغدان. دەیان سیاسەتمەدار و پسپۆر و پەرلەمانتار و چاودێر و میدیاکار بەشداری لە مێزگردەکان و شرۆڤەکردن و داڕشتنی چارە و چاوەڕوانیەکان دەکەن.
هەندێک لە نوێنەرانی کوردیش لە بەغدا بەهەمان وەتیرە لەو هەڵمەتەدا چالاکن، وەک ئەوەی هەنگوینیان لە داری کلۆردا دۆزیبێتەوە کێبڕکێیانە کامیان زوتر هەواڵی پێدانی موچە لەلایەن عەبادیەوە بە خەڵکی کوردستان رابگەیەنێت.
رۆژانەش لە بەغداوە چەندین دەنگۆ دەبیستین، وەک: عەبادی بۆ دانی موچە مەرجی هەیە، عەبادی بیری لێدەکاتەوە، عەبادی ئامادەیە موچە بنێرێت، ژمارەی موچەوەرگر و پێشمەرگە و خانەنشینکراوان زۆر زۆرە، و…. تاد.
ئەم کامپینە چڕوپڕە دوای روداوەکانی (16)ی ئۆکتۆبەرو گەمارۆدانی سیاسی و سەربازی و ئابوری هەرێم سەریهەڵدا. گومان لەوەدا نیە کە بەرەی عەبادی و کوردە هەوادارەکانی پشکی شێریان تێیدا هەیە، مەبەستێک لێی ئەوەیە بەسود وەرگرتن لە قەیرانی موزمنی موچەو ئابوری هەرێم لای رای گشتی ئینتباعێک دروستبێت کە موچە و بودجە کێشە بنەڕەتیەکانی نێوان کورد و بەغدان، بەچارکردنیشیان "نیەت پاکی” بەغدا بەرامبەر بە کورد بسەلمێنرێت!
عەبادی لە وڵاتی جێنشینی جارانی، پێش روخاندنی سەدام، فێربوە چۆن هەوڵبدات بەرامبەر و رکابەرەکانی تا دوا دڵۆپە بگوشێت، لەم پرسەشدا پێڕەوی دەکات.
بۆ خۆم لە دورە وڵاتەوە هیچ پەیوەندیەکی شەخسیم بە موچە و بەکێشەی موچەوە لە هەرێم نیە، زۆر باش لە باری نالەبارو سەختی گوزەرانی هاوڵاتیانی هەرێم تێدەگەم، لە ناخی دڵمەوە خوازیارم هاوڵاتیان لە سایەی یاسا و دادپەروەری کۆمەڵایەتیدا ژیانێکی پڕ سەروەری و خۆشی و بە کەرامەت و لە ئارامیدا ببنەسەر، کەس موحتاج نەبێت و دەست بۆ ئەم و ئەو درێژ نەکات. مەخابن واقیع بەدەنگ تەمەنا و حەزەکانەوە نەهاتوە و نایەت، بۆیە دەبێت تێڕامانێکی واقیعی بۆ ئەو کێشانە لامان دروستبێت تا هاوڵاتی بزانێت چاوەڕوانی چی بکات و نەکات.
بۆ ئێمەی کورد کێشەی بنەڕەتیمان لەگەڵ بەغدا جومگە گرنگەکانی پرسە نەتەوەیی و نیشتمانیەکانمانە، لە سەرویانەوە ناجێگیری دەستور و بژاردەکردن (انتقا‌و) لە جێبەجێکردنیدا، ئایندە و ئارامی و ئاسایشی ناوچە دابڕێنراوەکانی کوردستان و سنورەکانی، ئایندەی هێزی پێشمەرگە، چۆنیەتی مامەڵەکردن لە گەڵ سامانە سروشتیەکان، هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتە فیدراڵیەکان و دەسەڵاتەکانی هەرێم و بێگومانیش ئایندەی هەرێم بەرەو کوێ.
ئەوەندەی کورد لە نێو خۆیاندا ناکۆک و ناتەبان ئەوەندە لە گەڵ هێز و لایەنە غەیرە کوردەکاندا وانین، بۆیە بەردەوام زەمینەیەکی لەبار هەیە چەندین کێشە و قەیرانی تر روبەرومان ببنەوە. لە گەڵ ئەم واقیعە تاڵەشدا ئەرکمانە پرسیاریش بکەین: ئایا دەسەڵاتدارانی بەغدا پاش ئەزمونی نزیکەی (15) ساڵ لە گەڵیاندا ئامادەن بە قەناعەتەوە دان بە مافەکانماندا بنێن، بەمافی سەربەخۆییشەوە؟
ئەقڵیەتی سیاسی هەمو رەنگ و ئەتیافی دەسەڵاتدارانی عەرەب لە عێراق بەرامبەر بە کورد هەمیشە وابوە بەسود وەرگرتن لە دۆخی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی بەزۆرەملێ کوردیان ناچار کردوە وەک بەشێک لە کەلاوەی عێراقدا بمێنێتەوە.
ئەزمونەکانی ئەو (15) ساڵە دەریدەخەن کە دەسەڵاتی بەغدا هیچکات نیەتێکی جدی نەبوە بۆ چارەکردنی کێشە بنەڕەتیەکانی لە گەڵ کورد. ئەو سەردەمانەی لاواز بوە پەنای بۆ دیالۆگ بردوە و دەمی دەسەڵاتدارانی کوردی چەورکردوە و زۆربەی پرسەکانیشی بەنیوەچڵی هێشتۆتەوە تا بەرەی کوردی بێدەنگ بکات. مەخابن زۆربەی دەسەڵاتدارانی کورد بەهۆی فشاری دەرەکی و لەبەر خاتری پێگە و ئیمتیازات بەمە قایڵ بون، کاتێکیش بەغدا بەهێز بوە کەوتۆتە چاوسورکردنەوە و مەرج دانان و پەلاماردان. ئەوەشی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەناوی دیموکراسیەوە دەرباری پرسی کورد کردویانە و دەیکەن ( لە چەمکی تەوافقەوە بۆ زۆرینە و کەمینە) دەرکەوت لە گەمەیەکی سیاسی و دەم شیرینکردن و کوشتنی کات و سەپاندنی ئیرادەیان زیاتر نەبوە و ناشبێت. ئەوەشی کورد لەو پرۆسەیەدا بەدەستی هێناوە خێر و بەرەکەتی کەس نیە بە کوردی بەخشیبێت.
مەخابن دەسەڵاتدارانی کورد، تایبەت نوێنەرانی کورد لە بەغدا، خاوەنی یەک تێڕامانی نەتەوەیی هاوبەش نەبون تا بتوانن رۆڵی خۆیان لەو پرسە گرنگانەدا ببینن، بەپێچەوانەوە بەپێوەرە حزبیەکان کاریان کردوە، بەدەنگ نەیارانی کوردەوە لە عێراق هاتون، بۆ ململانێی حزبی و بەرژەوەندیە تایبەتەکانیان رێکەوتن و لێتێگەیشتنی ژێر بەژێریان لە گەڵ هێزە دەسەڵاتدارەکانی عێراق کردوە، بەشێکی بەرچاویش لێیان هەر رۆژە و لەسەر پەتێک یاریان کردوە، بەکورتی شکستیان هێناوە ببنە شوناسێکی جێگیری تۆکمەی کوردایەتی.
کەڵەکەبونی ئەم دیاردانە لە پرسی گشتپرسیدا تەقیەوە و نیەتە راستەقینەکان سەر ئاو کەوتن. بەهۆی گەلێک هۆکارەوە دەسەڵاتی بەغدا لەم خولەدا باڵادەست دەرچو، بەپاساوی دەستور خەریکی یەکلاییکردنەوەی حسابەکانن لە گەڵ کورد.
لە سایەی ئەم کەمپینە چەواشەکارەدا زەرب و تەرحێکی زۆری ژمارەی موچەداران و موچەخۆران و خانەنشینکراوان و هێزەکانی پێشمەرگە دەکرێت، تێبینی دەکرێت لە زۆربەی ئەو تەرح و زەربەدا دەسەڵاتی هەرێم بە گوناهباری سەرەکی دەدرێتە قەڵەم. وێرای ئەوەی کەسێکی بەویژدان نادۆزیتەوە نکۆڵی لە رۆڵی خراپی دەسەڵاتی هەرێم لە دروستبونی بەشێک لەم واقیعەی ئێستا بکات، بەڵام ئەوە دیوێکی دراوەکەیە.
لەو کامپینەدا هیچ ئاماژەیەک نادرێت بە ژمارەی موچەوەرگرانی ناوچەکانی تری عێراق، باسی ئەوە ناکرێت هێزێکی گەورەی چەکداری مەزهەبی دڕندە بە پارە و پولی میللەت دروستکراوە و دەژیت، باسی گەندەڵی و دزینی دەیان ملیار دۆلار لە لایەن باڵا دەستەکانی عێراقەوە ناکرێت، بۆیە لە سایەی ئەم هەڵمەتە چەواشەکارەدا دز و دڕندەکانی بەغدا وەک فریشتە و رۆبن هود نمایش دەکرێن.
باسکردنی ئەم راستیانە پاساو هێنانەوە نین بۆ گەندەڵی و بێسەروبەری لە هەرێمی کوردستان، بەڵکو کاتێک سەرقاڵی باسکردنی پرسێکی ئەوەندە گرنگ دەبین دەبێت خاڵ لەسەر هەمو وشەکان دابنرێن تا بەباشی لە رەگ و ریشەی کێشەکان تێبگەین.
لە کاتێکدا بەشێک لە دەسەڵاتدارانی هەرێم سودمەند بون لە سیستەمی گەندەڵی و بێسەروبەری عێراق و سوپایەک لە پارەخۆرو بەرژەوەندخوازیان دروستکردوە، بەڵام هاوکاتیش ناچار بون جۆرێک لە کۆمەکی کۆمەڵایەتی بەرێبکەن تا نارەزایی خەڵک دابمرکێننەوە.
هەڵەی کەمەرشکێنەر لەو پرۆسەیدا ئەوە بو کە زۆر کورت بینانە و دور لە یاسا و لەسەر بنەمای حزبی و وەلا بەڕێوەیان برد و چەسپاندیان.
ئێستا دەبینین ئاکامەکانی ئەم پرۆسەیە نەک تەنها بارێکی زۆر قورسن لە سەر حکومەتی هەرێم ، بەڵکو کراونەتە کاڵایەکی سیاسی دەسەڵاتدارانی عێراق بۆ مەرامە سیاسیەکانیان بەکاری دەهێنن.
کارتەکانی بەردەستی کورد بەبەراورد بەپێش (16)ی ئۆکتۆبەر زۆر کەمیان کردوە، ئەوەی زۆر بەرچاوە ئەمەریکا و رۆژئاوا دەرگایان بەروی کوردا لەسەر درزێک هێشتۆتەوە، ئەمیش بەمەرجی دیالۆگ لە گەڵ بەغدا لە چوارچێوەی دەستوردا و زیندوراگرتنی حکومەتی هەرێم بەمەرجی ئارامی و بنکەفراوانی حکومەت.
ئەمەریکا و دۆستەکانی نایانەوێت فشاری سەر کورد بەئەندازەیەک بێت ناچار بێت پەنا بۆ ئەملاو ئەولا ببات، بەتایبەت بۆ ئێران، ناشیانەوێت بەهۆی ئەزیەتدانی باشور کوردی رۆژئاوا لە خۆیان دڵگران بکەن، بێگومانیش دەیانەوێت هەرێم وەک کارتێکی فشار بەرامبەر بە بەغدا و تاران و ئەنکەرە بمێنێت.
کورد زۆر دەسەڵات و پێگەی لە دەستداوە، لە قەیرانێکی جدی مەترسیداری سیاسی و حوکمڕانی و ئابوریدایە، هەڕەشەی ئەمنیش یەخەی گرتوە، دراوسێکان و گەمەکەرە زەبەلاحەکان دانیان جیرکردۆتەوە و پەرتەوازەیی نێوماڵیشمان بەردەوامە. ناشێت لە دۆخێکی وا ئاڵۆز و نادیاردا تێڕامان و پلانێکی کوردی تۆکمەمان نەبێت، ناشێت پرسی بودجە و موچە سەرجەم ئەو کێشە گەورانەی تر بشارنەوە و دایانمرکێنن.
کورد ناچارە لە ئێستادا چەند هەنگاوێک پاشەکشە بکات و زمانێکی جیاواز لە جاران بەکاربهێنێت و نەرمی بنوێنێت، بەتایبەت بۆ دابینکردنی قوتی هاوڵاتیان. دەبێت ئەم روداو و گۆڕانکاریانە بکرێنە زەمینەیەک بۆ بوژاندنەوەی بزافی کوردایەتی و ئایندەی میللەتەکەمان نەک تەسلیمبون بەو واقیعەی ئێستا، ئەو تەسلیمبونەی دەسەڵاتدارانی بەغدا لە پرسی بودجە و موچەدا کەوکوژانە کاری لەسەر دەکەن.