شێخ مەحمودی حەفید كە لەقۆناغێكی گرنگی مێژووی بزاوتی رزگاریخوازیی لە باشوری كوردستاندا جلەوی رابەرایەتی بەدەستەوە گرتبوو، وێرای رووبەروو بوونەوەی داگیركەرانی ئەو رۆژگارە و ئینگلیزەكان، دووجار حكومەتی پێكهێناوە، جاری یەكەم ساڵی 1918 سەربەخۆیی بۆ ناوچەكانی بندەستی خۆی راگەیاند و وەكو مەلیكی كوردستان خۆی بە خەڵكی ناساند و كابینەی حكومەتی پێكهێنا، تاكو 18ی حوزەیرانی 1919 كە ئینگلیزەكان بە تۆپ و فڕۆكەو هێزێكی گەورەوە، بەسەرۆكایەتی ژەنەراڵ فرایزەر، لەدەربەندی بازیان پەلاماری شێخی نەمریاندا، لەو شەڕەدا هێزەكانی شێخ مەحمود دوای نواندنی قارەمانێتی و بەخشینی قوربانیەكی زۆر، ئاكام ئینگلیزەكان بە چاوساغی خیانەتكارانی ئەو رۆژگارە (هەروەكو ئەمڕۆ) سەركەوتن و شێخ مەحمود بەبرینداری دەسگیر كراو لەدادگایەكی كارتۆنیدا بڕیاری لەسێدارەدانی درا، بەڵام لەژێر گوشاری رای گشتی و لەترسی بەرپابوونی شۆرشێكی گەورەی كورد، حوكمەكە گۆڕا بۆ دەساڵ زیندانی و شێخ مەحمودیان دوور خستەوە بۆ هیندستان.
بەدوور خستنەوەی شێخ مەحمود بۆ ماوەی سێ ساڵ بارودۆخی كوردستان و ناوچەكە ئاڵۆزتر بوو، بۆیە ساڵی 1922 ئینگلیزەكان بەناچاری ئازادیان كردو هەر دوای ئەوەی شێخی نەمر گەڕایەوە سلێمانی، راستەوخۆ حكومەتی دووەمی كوردستانی راگەیاند و هەموو توانایەكی بەكارهێنا بۆ پتەوكردنی دەسەلاتەكەی، بەردەوام باوەڕی وابووە كە پێویستە هەموو رێگەكانی خەباتی چەكداری و دبلۆماسی بگیرێتەبەر لەپێناو بەدیهاتنی مافە نەتەوایەتیەكانی كوردا، جا چ لەگەل ئینگلیزەكان بێت، یا روسەكان یا تورك و عەرەب و فارسی ئەو رۆژگارە، نامەو بەڵگەو دەكۆمێنتە نهێنییەكانی ئەرشیفخانەكانی ئینگلیز و روس و فەرەنسیەكان شایەتی ئەو راستیەن، بەلام بەداخەوە لەو كاتەدا چەرخی رۆژگار بەپێچەوانەی خواستەكانی شێخ مەحمود و نەتەوەكەی هەڵدەسوڕا، ماف و داخوازییەكانی كورد لەگەڵ بەرژەوەندیی زلهێزەكاندا وێك نەدەهاتەوە، ئینگلیزی دەسەلاتدار و داگیركەر پشتگیریی دەوڵەتی تازە دامەزراوی عیراقی دەكرد و لەشكركێشی دەكردە سەر خاكی كوردستان.
دووابەدوای كۆتایی هێنان بە حوكمدارییەكەی ساڵی 1924، شێخ مەحمود بەردەوامبوو لەسەر بەرەنگاری داگیركەران، ماوەی چەند ساڵێك شەڕی پارتیزانی درێژە پێدا، دواجار لەئاكامی گەلەكۆمەكێی هێزە ناوچەییەكان‌و زلهێزەكانی جیهان، ساڵی 1926 دەستی لەچالاكی سیاسی‌و عەسكەری هەڵگرت‌و لەگوندی پیران دانیشت، بە ڵام كاتێ راپەڕینەكەی بەردەركی سەرا لە شەشی ئەیلولی ساڵی 1930 خەڵتانی خوێن كرا، شێخ مەحمود دەستی دایەوە چالاكی دژ بە ئینگلیزەكان و حكومەتی ئەو سەردەمەی عێراق، چەند نەبەردێكی تۆمار كرد، بۆ نمونە شەڕەكانی: (ئاوباریك، شەڕی كەناروێ، شەڕی سورداش)، بەڵام پارسەنگی هێزە عەسكەری و سیاسییەكانی ئەو سەردەمە لەبەرژەوەندی كورددا نەبوون، بۆیە شێخ مەحمود لەساڵی 1931دا كەوتە دەست دوژمنانی كوردو بەدەست بەسەری لەبەغداو ناوچەكانی تری عێراقدا خرایە ژێر چاودێرییەوە. ساڵی 1941 گەڕایەوە كوردستان‌و لەگوندی داریكەلی نیشتەجێ بوو، شێخ مەحمود جگە لەوەی كە جێ پەنجەی بەسەر هەموو رووداوەكانی ئەو سەردەمەی كوردستان‌و عێراقەوە هەیە، كەسایەتیەكی كۆمەڵایەتی گەورەش بوو.
خوێندەوارێكی بەسەلیقەو شاعیرێكی بەهرەداریش بوو. لەخەباتی پارتیزانیشدا رۆڵی خوێندەوارو رۆشنبیری بەرز نرخاندووە، هەر بۆیە چاپخانەكەی رۆژنامەی(بانگی كوردستان)ی لەئەشكەوتی جاسەنەدا جێگیر كرد و چەند ژمارەیەكی گۆڤارەكەی لەوێ دەركرد.
دووای ئەم هەموو مێژووە كە دۆست و دوژمن، خۆیی و بێگانە شایەتی بۆ ئەدەن و ئەرشیفخانەی دۆكیۆمێنتە نهێنیەكانی ئینگلیزی داگیركەر بەڵگەی حاشاهەڵنەگرن لەسەر ئەم راستیانە، تازە بەتازە كەسانێك لەپێناو بەرژەوەندی تایبەتییان دەیانەوێت بە تۆمەت و چەواشەكاری مێژووی شێخ مەحمودی حەفید بشێوێنن، بێ خەبەر لەوەی مێژووی پرشنگداری ئەم رابەرە نەبەخۆیان و نە بەو ئاغایانەی قورمیشیان كردوون لەكەدار ناكرێت.
لێرەدا تەنها یەك نامەی شێخ مەحمود دەخەینە روو كە بۆ ئینگلیزەكانی ناردووەو داخوازییەكانی كوردی خستۆتە روو، نەك ئەو تۆمەتە هەڵبەستراوو بێ بنەماو بێ سەرچاوەیەی كە دەیجوونەوە گوایە شێخ مەحمود لەكاتی تەوقەدا دەسەسڕی لەدەستیەوە پێچابێت!!
گرنگی نامەكە لەوەدایە شێخ محمود جەخت لەو ماددانە دەكاتەوە كە كۆمەڵەی گەلان لەبارەی مافی چارەنووسی كوردەوە بڕیاری لەسەر داوە، مخابن ئینگلیزەكانی ئەو رۆژگارە وەك ئەمەریكی و ئەوروپیەكانی ئەمڕۆ، مافەكانی كوردیان كردە بەقوربانی بەرژەوەندیەكانی خۆیان.
دەقی نامەكە:
لە شێخ محمود بۆ فەخامەتی سەرۆك ئەركانی گشتی جەنگ و بەڕێوبەری هەواڵگری بەریتانیا كۆلۆنیڵ (ونت)
لە پاش پێشكەش كردنی ڕێزو دڵسۆزی نامەكەتان لە ڕێگەی جەنابی سەید احمد ئەفەندی بەدەست گەیشت و سەلامی بەڕێزتانی پێ ڕاگەیاندم زۆر زۆر سوپاستان دەكەم.
جێگەی شانازیە بۆمن كە ئەمڕۆ تەواو بۆتان ئاشكرابوو نیازی پاكمان نیشاندا بەرامبەر بەحكوومەتی خاوەن شكۆی بەریتانیا تەواو دڵنیابوون٠
یاداشتێك كە لەلایەن جەنابی (كۆلۆنیل واڵس) لەڕێگەی سەید احمد افندی هاتبوو گەیشت پاش خوێندنەوەی واتێگەشتم كە لەلایەن ئێوەوە وادەردەكەوێت ئەم جو ڵانەوەیەی ئێمە لەبەر هۆكاری بەرژەوەندی شخسی یان بەدەستهێنانی سەروەت و سامان بێت نەخێر خەباتی ئێمە لە پێناوی مافی ڕەوای گەلی كوردە. ئەم مافەش لەلایەن كۆمەڵەی گەلانەوە بڕیاری لەسەر دراوە كە بەپێ ی خواستی گەلی كورد ئیدارەیەكمان بۆ دابمەزرێت داخوازیەكانی گەلی كورد بەگشتی لە ڕاپۆرتی هەیئەی نێردراوی كۆمەڵەی گەلانەوە لە لاپەڕە 17 ، 29 ،33 ، ٥٤ ، ٥٥، 91 ، 96 دا بەئاشكرا هاتوەو ڕاگەیەندراوەو بڕیاری لەسەر دراوە لە ٥ ی تشرینی دووەمی ساڵی 1926 بەژمارە 4429 هەروەها لە ڕۆژنامەی ئەوقاتی بەغدادی بەفەرمی ب ڵاوكراوەتەوە ٠
لەلایەن سەیداحمد ئەفەندیەوە لە یاداشتێكدا لە 23ی تشرینی دووەمی ساڵی 1926پێشكەشتان كراوە جگە لەو داخوازیانە بەهیچی تر قەناعەت ناهێنین و جێگەی قبوڵكردن نیە!
دووپاتی دەكەمەوە و تكام لە جەنابی فەخامەتی بەڕێزتان ئەوەیە ناوندگیری بفەرموون و ئەم بابەتە بخرێتە ناو بەرنامەی كارەوە نیشانی بدەن كەئەم مادە ئەساسیانە كە كۆمەڵەی گەلان بڕیاری لەسەرداوە چۆن جێ بەجێ دەكرێت؟ شێوازی ئیدارەی كوردستان چۆن دەبێ ؟ زامنكردنی ئەو مافەكێ دەیكات ڕوون بكرێتەوە!؟
محمود
سەرچاوە : كەمال نوری معروف: میژووی شۆڕشەكانی شێخ محمود لە بەڵگەنامە نهێنیەكاندا، ل