كاتێك دەمانەوێت یٔاراستەی كاركردنی یٔێستاو یٔایندەی نەتەوەو وڵاتێك دەستنیشانبكەین، پێویستە پێشوەختە، لێكدانەوەیەكی وردی یٔەو نەتەوەو وڵاتانە بكەین، كە یٔاخۆ لەتوانادا هەیە یٔەو هزرو سیاسەتەی بەسەردا بسەپێنرێت یان نا.. بۆنموونە یٔێران هەر لە زووەوە خزمایەتییەكی لەگەڵ رەگەزو شارستانێتی یٔاریایی هیندی هەبووە، یٔەم خزمایەتییە وای لە گەلی یٔێران كرد، نەچێتە ژێر باری سیاسەتی رۆژیٔاوایی، چونكە نەیتوانی هەزمی هزرە فەلسەفییەكانی رۆژیٔاوایی بكات، هەر لە فەیلەسووفەكانی رێنیسانسەوە تا دەگاتە فەیلەسووفەكانی رۆشنگەری و سەردەمی مۆدێرنەو پۆست مۆدێرنە، بە فەلسەفەی ماركسیزمیشەوە. چونكە یٔێران مۆركێكی رۆژهەڵاتی بەخۆوە گرتووەو لەگەڵ شارستانێتی یٔاریایی هیندیدا هاوخوێنە، یٔەمە بچمێكی جیاوازی بۆ وێناكردووە، كە هیچ سەركردەیەكیش ناتوانێ یٔەم هزرو فەلسەفەو یٔەم  كولتوورە رۆژیٔاواییە بەسەر گەلانی یٔێراندا بسەپێنێ. بەتایبەتی وڵاتی فارس تا رادەیەكی زۆر لەسەردەمی ساسانییەكان كاریگەری كردبووە سەر شارستانێتی رۆمان و كاریگەری رۆشنبیریشیی بەسەر دەوروبەری خۆیدا تەواو بڵاو ببۆوە، بە رادەیەك گەیشتبووە یٔەوروپای رۆژیٔاواو یٔەفریقاو چین و هیند. یٔا لەبەر یٔەوەیە ،یٔێستاش گەلانی یٔێران لایان یٔاسانترە فەلسەفەی بوداییزم وەربگرن، نەك ماركسیزم. تەنانەت لە رووی هونەریشەوە كاریگەری كردبووە سەر  جۆرەكانی هونەر لە سەدەكانی ناوەڕاستدا.. كە باسی كولتوور دەكەین، بەهاو یٔایین و هونەرو خۆراك و جلوبەرگ و زۆرشتی تریش دەگرێتەوە، دەبینین یٔێران لە هەموو یٔەوانەی كە لەكۆتاییدا كولتوور پێكدەهێنن زۆر جیاوازن  لە یٔەوروپا. بەهاتنی یٔیسماعیل ی سەفەویش دۆخەكە زیاتر بەناخی رۆژهەڵاتیدا رۆچوو، سنووری وڵاتەكەشی توانی یٔازەربایجان و عێراق و باشووری رۆژهەڵاتی یٔەنادۆل  بگرێتەوە،سوڵتان سەلیمی یەكەم نەبوایە، یٔێران زۆر فراوانتر دەبوو، خۆ یٔەگەر شا یٔیسماعیل ی سەفەویش نەبوایە، دەسەڵاتی هەژموونی عوسمانییەكان، یٔێران و چەندین وڵاتی دیكەیشی دەخستە ژێر هەژموونی خۆیەوە، بەیەكدا هەڵشاخانی یٔەم دوو هێزە، هەردووكیانی تەواو ماندوو كرد.. 

 
  گاندی بەناو شارستانێتی هیندیدا قووڵبووەوە، یٔەم شارستانێتییەش یٔاستی پێشكەوتنی بۆ یٔەمڕۆ بەپێی پێویست نییە، بۆیە نەیتوانی تەكانێكی گەورە بە هیندستان بدات و، یٔێستاش هیندستان وڵاتێكە لە رووی یٔابووری و كۆمەڵایەتییەوە پێشكەوتنێكی گەورەی بەخۆیەوە نەبینیوە، بەڵام چین توانی بازێك بەسەر یٔەو سیاسەت و نەریت و كولتوورەی خۆی  بدات و ماركسیزمی بەخۆوە گرت و بەو شێوازەی كە خۆی دەیویست پێڕەوی لێكرد، بەمەش دەرگایەكی گەورەی بەسەرخۆیدا كردەوە، چ لە بواری یٔابووری، چ لە بواری كۆمەڵایەتی و پێڕەوكردنی سیستەمێكی نوێ بۆ ژیان..(هەزمكردنی ماركسیزم لای چینییەكان خۆی بابەتێكی گرنگ و سەرنجڕاكێشە، لە باسێكی دیكەدا دەچینە سەری).

 
   كوردستان خاوەنی پاشاو میرو یٔیمپراتۆریای ساسانی و میدییەكانە، یٔەو یٔیمپراتۆریایە، هەڵگری هەمان كولتوورو شارستانێتی یٔێرانی- هیندییە. كورد لە سەردەمی سۆمەرییەكاندا رۆلێكی كارای هەبوو، چ لە بەڕێوەبردندا، چ لە بواری پیشەسازی و كشتوكاڵدا، بەڵام لەوكاتەوەی سەرجۆنی یٔەكەدی وەك یٔیمپراتۆرێك عەرشی دەسەڵاتی كەوتە ژێر دەست، كورد لە شوێنی خۆی چەقی، یان دەتوانین بڵێین هەنگاوێك  بۆ دواوە كشایەوە، بەڵام توانی دواتر دەوڵەت پێكەوە بنێ، ساسانییەكان و دەوڵەتی میدیا،  دوو هێمای بەرزو مەزنی ناو مێژوون كە بە خوێنی كوردو بە رەنجی كورد پێكهاتووە، بەڵام كە یٔیسلام هات (لەسەردەمی عومەری كوڕی خەتاب) ساسانییەكانیان تەفروتونا كردو كوردستانیان داگیركردو، ژنەكانیان كردە كەنیزەو بۆخۆیانیان بردو، بەمەش كولتوورو بەهای كۆمەڵایەتی و مێژووەكەیشی هەمووی یٔەنفال كرا، فەرموون پێمبڵێن  یٔەم هەموو كوشتن و قەتل و عامكردن و یٔەم داگیركارییەی یٔیسلام تا یٔێستا سوودو دەستكەوتەكەی بۆ كورد چی بووە؟ 
   بیركردنەوەی نوێی یٔەوروپا، یٔەو بیركردنەوەیەی كە توانی بەتەواوی خۆی لە سەدەكانی ناوەڕاست داببڕێت، بەهۆی فەلسەفە بەناوبانگەكەی گومان بوو، كە بوو  بە بەردی بناخەی بیركردنەوەی رۆژیٔاواییەكان و، بۆ یەكەمجار دیكارت یٔەو دەستوورەی دانا(یٔەو دیكارتەی تا یٔەمڕۆش لە یٔەوروپا بە باوكی فەلسەفەی نوێ دادەنرێت). دوای دیكارت بەردەوام دەستووری نوێ و نوێتر دەهاتنە یٔاراوە، هەموو یٔەو دەستوورە فەلسەفییانە بوون، توانیان یٔەوڕوپاو رۆژیٔاوا بگەیەنن بە رۆژو رۆژگاری یٔەمڕۆ.یٔەم فەلسەفەو بیركردنەوانە، لە یٔەوروپادا هێزی یٔایەتە یٔاسمانییەكانیان هەبوو، یٔەو هێزەیان پێ نەدرابایە، یٔێستاش رۆژیٔاوا، بە كۆمەڵێك دەردو پەتای یٔەقڵییەوە دەیناڵاند، وەك چۆن دەبینین رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەناوجەرگەی یٔەو پەتای بیركردنەوانەدایەو ناتوانێ خۆی لێ قورتار بكات...  یٔەی یٔێمەی كورد، كە خاوەنی یٔیمپراتۆریای ساسانییەكان و میدییەكانین( سنووری یٔیمپراتۆریای ساسانییەكان یٔەم وڵات و شوێنانەی گرتبۆوە: یٔێرانی یٔەمڕۆ، عێراق، بەشێك لە یٔەرمینیاو بەشێك لە یٔەفغانستان، بەشی رۆژهەڵاتی توركیا، چەند بەشێكیش لە پاكستان). دەبا بپرسین، یٔەی یٔەمڕۆ یٔێمەی كورد لەسەر كام دەستوورو كام فەلسەفە دەڕۆین، وەڵامەكەی تەنیا یٔەوەیە، یٔێمەی كورد یٔەمڕۆ نە خاوەنی دەستوورێكین و نە فەلسەفەیەك، نە دەشتوانین سنوورێكی جێگیركراوی خۆمان دەستنیشانبكەین، نە لە رووی یٔیدارەدانیش دڵنیاییەك یان دنیابینییەكمان هەیە. بەڵام دەبێت هەر یٔاوا دەستەوەستان بمێنینەوە؟ یٔەی نابێت وەرچەرخانێك لە ژیانی سیاسی و یٔابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریمان دروست ببێت، كە نزیكەی(١٤٠٠)سالە هیچ وەرچەرخانێكی لەمجۆرە لەناوماندا  سەریهەڵنەداوە! 

 
   یٔەوەی من دەیبینم كورد لەم هەرێمە پێویستی بە یٔاراستەیەكی نوێی فیكری و سیاسی تازە هەیە، یٔەو یٔاراستە فیكرییەش لەدایكبوونەكەی یٔەوەندە سەخت نییە، بەقەد یٔەوەی هەزمكردنەكەی زۆر سەختە، بۆیە لە یٔێستادا پێویستمان بە كۆنگرەیەكی نیشتمانی هەیە، كە نوخبەی سیاسی و رووناكبیری كاری لەسەر بكەن، بۆیٔەوەی لەنێو پاشماوەی یٔەم هەموو دەردو پەتایەی كە(١٤٠٠)ساڵە لەناو خوێنماندا دەگەڕێت، نەیهێلین. زۆرن یٔەو وڵاتانەی دنیا كە توانیان یٔەو دەردو پەتایەی نێو خوێنیان بكوژن، چین، كۆریای باشوور، تایوان، كرواتیا، روانداو...هتد.یٔەی یٔێمەی كورد بۆچی دەستەوەستان بین و هەمیشە خەریكی كەوڵكردنی یەكتری بین!