لەدوای خۆپیشاندانەکان و شۆڕشی ٢٢ ی بەهمەن، واتە ١١ی شوباتی ١٩٧٩ و ڕێک ساتەوەختی هاتنەوەی ڕوحوڵا ئیمام خومەینی لە فەرەنساوە بەرەو تاران، کۆتایی هاتنی مۆدێلێکی سیاسی شاهنشایی ئێرانی بوو بەرەو مۆدێلێکی سیاسی مەزهەبیی کۆنزێرڤاتیڤ، کە تەواوی بەرژەوەندیە سیاسی و ئابوریەکانی خۆی پێچابوو بە کۆمەڵێک پرەنسیپی دینی و نەتەوەیی پەڕگیرەوە.
جیهانی سەرمایەداریی و دیموکراسی ئەوروپی و عەرەبیش لە پێشوازی ئەو مۆدێلەدا بوون، تەنها نەتەوە کورد زیانمەندی هەردوو مۆدێلەکە بوو هەم سەردەمی ئێرانی شاهەنشایی، هەم عەهدو ویلایەتی ئایەتوڵایی. دەتوانین وا وێنای بکەین کورد لەبەردەم سیاسەتی تواندنەوەی فەرهەنگی و ڕەگەزیی و پرۆسەی ئێرانیزمێکی سەدساڵەدا بوو.
چل و دوو ساڵە کوردان وەک نەتەوەو جڤاک چاوەڕوانی ریفۆرم و چاکسازیی و ئازادی و مافە مەدەنیەکانە لە ئیران کەچی هێشتا لە ڕووی زمانیی و میدیاییەوە ئەو چەمکە نەگۆڕاوەو لەناو بۆتەی نەتەوەی ئێراندا واتە یەک نەتەوەو یەک ئاڵاو یەک زیهنیەت هەژمار دەکرێت وەک لە کۆنفرانسە ڕۆژنامەوانیەکەی دوای سەرکەوتنەکەی ئیبراهیم رەئیسی وەک سەرۆک کۆماری نوێ ئاماژەی بۆکردو مۆری تازەی دا لەو قەواڵە کۆنە.
گرنگە لە خولی سیانزەهەمین کۆماری دینی لە دوای ٢٢ی بەهمەن و دەورەی یەکەمیی ڕەعیلەکانی شۆڕش، ئەبولحەسەنی بەنی سەدر و مونتەزیریی و خاڵخاڵی تا ئێستای ئیبراهیم ڕەئیسی ئەوە بوترێت کە به‌رژه‌وه‌ندییه سیاسی و ئابوورییه‌كانی ئێران و هەژموونگەریەکانی بۆ کوردستان له جەنگی چاڵدێرانه‌وه تا په‌یماننامه‌كانی سایكس بیكۆ و لۆزان و میساقی سه‌عد ئاباد 1937 کە له كۆشكی سه‌عد ئاباد له تاران واژوکرا درێژەی هەیەو چیرۆکەکە کۆتایی نەهاتوە، ئێستا ئێرانیزم لە بری دەوڵەتگەرای مەزهەبی قوڵتر حوکم دەکات و تەنانەت بەشیک لە حیزب و ئەقتابگەلی سوننی مەزهەب و چەپ و بزوتنەوەی سیاسی سیکۆلاریش کەوتوونەتە ژێر هەیمەنەی ئەو ستراتیژە دەکرێ بوترێت وەک عوسمانلییە نوێکان.
ئێستا کە قۆناغی دوەمی شۆڕش و کابینەی گەنجانی حیزبوڵاییە کە خامنەیی چەند ساڵ پێش ئێستا وەک نەخشە ڕێگای دەوڵەتێکی مەزهەبی و ستراتیژییەتی وڵات بۆ سیانزەهەمین هەڵبژاردنەکانی سوڵتەی جێبەجێکاری کۆماریی دەستنیشانیکرد حاڵی کورد باشتر نابێت لە رابردوو چونکە خودی دەوڵەتەکە لە قەیرانێکی سەختی ئابوریی و ئابڵوقەیەکی سەختی نێودەوڵەتیدایەو کوردیش بەشێکە لەو قەیرانگەلە، بۆیە هەموو دەستکاریکردنێکی دۆزی کوردی لەو چوارچێوەدا هەم سەختەو هەم ئاسان نییەو دەبێت کۆی میتۆدەکە گۆڕانی بەسەردا بێت ئەوکات کێشەی کوردان قۆناغێک بچێتە پێش.
چونکە هێشتا ئەو خەون و میتۆدەی ویلایەتی فەقیهو حەوزەی ڕەهبەرو شورای نیگەهبان بۆ کوردان نەک گۆڕانی بەسەردا نەهاتوە بگرە توندتریش بۆتەوە بەهۆی دۆخی خراپی ئابوریی و عوزلەی سیاسیی ئێران و پێگەی لە دیبلۆماسیەتی دەرەوە، بۆیە هەڵبژاردن و بەڵێنەکان بۆ کورد لەم خولەشدا کە ژمارەکەی سیانزەیەو لە کوردەواریدا وەک ژمارەیەکی شوم ناوزەدە، زەحمەتە ئەو دۆخە بگۆڕێت بەرەو باشتر، لەکاتێکدا خودی کارەکتەری ئێستای حوکمڕان دەرچووی نێوەندی قەزاو دۆسیەکانی زیندان و دادگاکان بوەو کوردیش بەدرێژایی مێژوو مەحکووم بوە بەو یاساو رێسا دادگەریانەی شۆڕش و ئاسان نییە کرانەوەو چاکسازیی.
بۆیە ئێرانی دوای هەڵبژاردنی سیانزەهەمین خولی سەرۆکایەتی ٢٥-٦-٢٠٢١ جیاواز نابێت لە ئێرانەکەی مەهدی بازرگان و بەنی سەدرو خامەنەئی و رەفسەنجانی و چل ساڵی پێشتری سەردەمی ئایەتوڵا خومەینی.
ئەگەرچی ئەم هەڵبژاردنە ئیدی کۆتایی بەو تروسکەیەش هێنا بەرەیەک هەبێت بەناوی بزوتنەوەی سەوزی شەقام و گەنجانی ریفۆرمخواز، شتێک نەما بە ناوی بەرەی ریفۆرمخوازو نەریتخوازو هەمووی کەوتنە بەرەی مەرجەعیەتی ویلایەتی فەقیهو سیاسەتی ڕەهبەریی، تەنها ئێرانێک دەمێنێت وەک یەک پاکێج لەبەردەم ئاڵنگارییە قورسەکان بۆ ئایندەی ڕەئیسی کە دیارترینیان؛
مانەوەی ئێران بۆ ماوەیەکی درێژتر لە رۆژهەڵاتی ناوین لەناو ئەو فشارە زۆرانەدا بەتایبەتی ئەگەر دۆستێکی وەک تورکیاو عوسمانیە نوێکان بەرەی ئێران و ڕوسیا بەجێ بهێڵن بەرەو کامپی ئەمریکا دۆخەکە سەختتر دەبێت بۆ ئێران. ئینجا بیرکردنەوە لە دانانی جێگرەوە بۆ پێگەی رەهبەریی و کۆتایی ئەو مۆدێلە وەک باس دەکرێت دەرفەتە بەرەو کرانەوەی ئێرانێک بەبێ خامنەیی و کەتائیبەکانی لە عێراق و شام و یەمەن. دواتر یەکلایی کردنەوەی دۆسیەی ئه‌تۆمی و گفتوگۆکانی چەکی ناوكی کە ئێرانی خستۆتە گێژاوێکی مەترسیدار ئەگەر رەئیسی سازشی لەسەر نەکات سەری دەخوات، چونکە تاکە دەریچە بۆ لابردنی ئابڵوقەکان.
کورد لەبەردەم هەردو مۆدێلی ئێرانیزم و عوسمانییە نوێکانی دەوری ئەردوگان چی بکات، شرۆڤەیەکە بۆ وتاری ئایندە.