كورد و ده‌ره‌وه‌ی مێژوو

لەتیف فاتیح
دكتۆر عیزه‌دین مسته‌فا ڕه‌سوڵ له‌ یه‌كێك له‌ ژماره‌كانی نوسه‌ری كورد خولی دوه‌مدا چوارینێكی به‌ ناوی ئوستاد به‌شیرموشیره‌وه‌ وه‌شانبوو ، ئوستادی مه‌زن به‌شیر موشیر خۆی و حه‌وته‌وانه‌كه‌ی له‌ شه‌ڕی ئه‌وه‌دا بوون ده‌وڵه‌تی كوردی له‌ خه‌ونی شاعیرانه‌وه‌ بكه‌ن به‌ هه‌قیقه‌تی ڕه‌ها ، حه‌وته‌وانه‌ له‌حه‌وت تێپه‌ڕین و موریدو به‌شیرست هه‌ردێ‌ و زیاد ده‌كات ، نه‌ده‌وڵه‌ت چێبوو نه‌خه‌ونی ئه‌حمه‌دی خانی هاته‌ دی ، چوارینه‌كه‌ بۆنی هه‌ژاری لێدێت ، به‌ ئیمزای ئوستاد ، له‌وێدا ئوستاد ده‌فه‌رموێ‌ :

له‌ ئاست یه‌كتر دڕن چه‌شنی هه‌ڵۆ یه‌ك داده‌پاچن بۆ 
له‌ بۆ غه‌یره‌ شڕن چه‌شنی په‌ڕۆ وه‌ك ده‌ست و قاچن بۆ 
هه‌زار تیره‌و لك و هۆزن وه‌كو دوژمن له‌ یه‌ك ناچن 
ده‌ترسم رۆژێ‌ له‌م خاكه‌ هه‌موو تیاچن وه‌كو سمكۆ 

راستی بۆنی شاعیرانی دیكه‌شی لێدێت ئه‌گه‌ر دكتۆری ره‌وانشاد خۆی ته‌ئلیفی نه‌كردبێت ، به‌ڵام ئه‌و سمكۆیه‌ له‌ هه‌ژاری ئاڵاندوه‌ ، ئێمه‌ جاری دیكه‌ وتومانه‌ ده‌كرێت كۆمه‌ڵی مرۆڤایه‌تی بكه‌ین به‌ سێ‌ به‌شه‌وه‌ ، گروپی چه‌قی مێژوو ، په‌راوێزی مێژوو، ده‌ره‌وه‌ی مێژوو ، كورد له‌وی سێیه‌من ، چونكه‌ هێشتان هه‌زار لك و تیره‌و هۆزن ، ئوستاد ئه‌گه‌ر ئه‌وڕۆ ئه‌و هه‌موو داوه‌ت و داوه‌تكاری خێڵ و ماڵباته‌ی دیبا ده‌ڕابه‌ی دوكانی قفڵده‌كردو وازی له‌ كورد بوون ده‌هێنا ، ئه‌و ده‌رده‌ی هه‌موومان توشی هاتوین و لێی نابینه‌وه‌و لێمان نابێته‌وه‌ ، تیره‌و لك و هۆز هه‌بن قه‌یدی نیه‌ لێ‌ نه‌بن به‌به‌ربه‌ست له‌ به‌رده‌م دروستبوونی نه‌ته‌وه‌ ، جا ئه‌و تیره‌و لك و هۆزانه‌ خۆیان زۆر پێ‌ عه‌نته‌رو موهیمه‌و خۆیان له‌نه‌ته‌وه‌ پێ‌ گه‌وره‌ تره‌ ، هه‌ر له‌ پاش ناوو پێشناوان ئه‌وه‌ دیاره‌ ، بوونی پاش ناوو پێشناوی قه‌به‌ هی قۆناغی ده‌ره‌به‌گایه‌تیه‌ ، به‌ڵام كورد له‌ هه‌موو قۆناغدایه‌و له‌ هیچیش ، ئه‌وه‌نیه‌ حاجی قادر پێمان ده‌ڵێت :

له‌ به‌ر حیزه‌ بخۆیی و ناته‌بای 
له‌ ژێری حیزی حیزان بوینه‌ دۆشه‌ك 

كورد نه‌بووه‌ته‌ نه‌ته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ گرفتێكی گه‌وره‌یه‌ برینی نه‌ته‌وه‌یی كۆمانناكاته‌وه‌ ، تخوبی عه‌شره‌ت له‌ تخوبی نیشتمان تۆختره‌ ، ته‌نانه‌ت ئه‌و سنوره‌ خه‌یاڵكرده‌ی نه‌یاران له‌ نێوان پارچه‌كانی دایكدا بۆیان كێشاوین ، له‌ هه‌ر پارچه‌یه‌كدا كاریگه‌ری له‌ سه‌ر شوناسی ئێمه‌ی كورد داناوه‌ ، چوارینه‌كه‌ی ئوستاد ده‌بوو له‌ پشتی سه‌ری سه‌ركرده‌كانی كورده‌وه‌ هه‌ڵواسرابا .

كاركردن بۆ به‌ نه‌ته‌وه‌ بوون ، پێویستی به‌ گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ شیعره‌كانی شاعیرانی به‌رێ‌ ، ئه‌وانه‌ی به‌ خه‌می كورده‌وه‌ یان ده‌ربه‌ده‌ری وڵاتان بوون و له‌وێ‌ سه‌ریان نایه‌وه‌ ، یان لێره‌ گه‌ڕانه‌وه‌ به‌ر دلۆڤانی خودا 

ئاخر نه‌ته‌وه‌ نابێت به‌ دوژمنه‌كانی  باوه‌ڕبكات و هه‌میشه‌ له‌ داوو ته‌ڵه‌یان كه‌وێ‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی فه‌قێ‌ قادری هه‌مه‌وه‌ند دبێژت :

هه‌ركه‌سێ‌ به‌ تورك بكه‌رۆ باوه‌ڕ 
ئه‌حمه‌ق ئه‌وه‌یه‌ له‌ من ئه‌حمه‌ق تر 
خۆ سالمی مه‌زنیش هه‌ر وای گوتوه‌ " رۆمی ئه‌وه‌نده‌ شومن له‌ شه‌خسیش ده‌ده‌ن زه‌ره‌ر " 

گه‌لۆ بۆ ئه‌وه‌ی له‌ ده‌رده‌ كورد ده‌رباز بین پێویسته‌ ببینه‌ نه‌ته‌وه‌ ، چونكه‌ تانه‌بینه‌ نه‌ته‌وه‌ ، جگه‌ له‌وه‌ی "گا به‌ ده‌ستی توركه‌كان و گا به‌ده‌ست ئێرانه‌وه‌" ره‌زیل و سه‌فیل ده‌بین ، نابینه‌ مرۆڤی قانونی و مه‌ده‌نیش ، مرۆڤی نێو خێڵ نابێته‌ مرۆڤی قانون و مه‌ده‌نیه‌ت ، ئه‌و هه‌میشه‌ بۆ هه‌ر كێشه‌و ئاڕیشه‌یه‌كی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ خێڵ ، چی داوه‌ له‌ قانون و مانون .

ئێستا ئه‌گه‌ر بڕیاره‌ ماده‌كان باپیره‌ گه‌وره‌ی ئێمه‌ بن و مادیش له‌ خێڵ و لك و هۆز گه‌وره‌ تربێت ، با خه‌مێكی ئه‌و ئه‌سڵ و فه‌سڵه‌ بخۆین و به‌س هه‌ر له‌ دوره‌وه‌ ده‌نگی پێی دوژمن بێت ئێمه‌ ته‌ختایی و زه‌وی و شارو شوێن به‌ جێبهێڵین و رابكه‌ین بۆ شاخه‌كان ، له‌ سه‌ر شاخ و ده‌ردی شاخیش قسه‌ی جیاواز له‌قسه‌ی باو هه‌یه‌ ، شاخ هێنده‌ی حه‌شاری داوین ، هێنده‌ش له‌مپه‌ر بووه‌ له‌ به‌رده‌مماندا تا ئاوێزانی یه‌كتر بین هه‌ركاتێك نه‌ته‌وه‌یی ساغڵه‌م و ته‌واو دروست بێت ، چوونه‌ نێو مێژوو ئاسانه‌ ،ئه‌گه‌ر نه‌ته‌وه‌ ی ته‌واو ساخ هه‌بێت كه‌س بوێری ئه‌وه‌ ناكات بڵێت " جاشایه‌تی و پاشایه‌تی " له‌ ناو نه‌ته‌وه‌شدا خۆ هاویشتنه‌ باوه‌شی خێڵ و هۆز بۆخۆی به‌و كاڵبوونه‌وه‌ی یه‌كجاره‌كی ده‌چێت .

جا هه‌ر به‌و موناسه‌به‌یه‌وه‌ یه‌ك دوو به‌یتی شێخ نوری شێخ ساڵحیش بۆ ئێره‌ بایه‌خی خۆیان هه‌یه‌ ، ئه‌و ده‌ڵێت :

عه‌سری ته‌كاموله‌ ئه‌مه‌ عه‌سری ئوخووه‌ته‌ 
عه‌سری حیمایه‌ی حه‌قی ئه‌قوام و میلله‌ته‌ 
قه‌ومێ‌ كه‌ حیسه‌ به‌رنه‌بێ‌ له‌م وه‌قتی فرسه‌ته‌ 
ئه‌و قه‌ومه‌ جێی سه‌حائیفی ته‌ئریخی له‌عنه‌ته‌ 
مه‌حكوومی زیله‌ته‌ 
تا حه‌شر ئه‌بێ‌ بناڵێ‌ له‌ ژێر باری زیلله‌ تا 
باری گرانی زه‌یقه‌ت و ده‌ردی ئه‌ساره‌تا 
عومری سه‌رف بكا له‌ مه‌راره‌ت ، له‌ میحنه‌تا 
بێ‌ حه‌ق ئه‌بێ‌ بژی له‌ حه‌یاتێكی وه‌حشه‌تا 
قه‌هرو مه‌زه‌لله‌تا 
شێخ نوری شێخ ساڵح ئه‌م شیعره‌ی له‌ ساڵی 1922 بۆ نووسیوین ، ئێستا له‌ كوێین ؟!!!!

19/12/2022



وتارەکانی تری نوسەر