تایبەتمەندیی ئەم واقیعە سیاسییەی كوردستان خەریكە لای زۆرینەی خەڵك دەبێتە قەناعەت كە كوردستان لە هیچ شوێنێكی دنیا ناچێت، هەر بۆیە بۆ چارەی هەر كێشە و گرفتێك پێویستی بە دۆزینەوەی چارەسەری كوردییانە هەیە نەك پەنابردن بۆ مۆدێلە باوەكانی سەردەم.
ئێستا ئەوەی وەك كێشەیەكی نوێ لە نێوان پارتی و یەكێتی سەری هەڵداوە وەك قۆناغێكی تازەی دوای دوو هەڵبژاردن، دۆخێكە لە فەرهەنگی سیاسی هیچ وڵاتێكدا جێگەی نابێتەوە. بەڵام كۆمەڵگەی كوردی دەست و پەنجەی لەگەڵ نەرم كردووە و بووە بە بەشێك لە واقیعەكە و شانبەشانی ململانێكان رێدەكات. بەڵام لە كۆمەڵگەیەكی زیندوودا كێشەی لەم جۆرە لەلایەن كۆمەڵگاوە رەت دەكرێتەوە. لێرە بە پێچەوانەوە هەر جۆرە كێشە و ململانێیەكی رەوا و ناڕەوا سەرهەڵبدات، كۆمەڵگەی كوردی وەریدەگرێت و بە ئاسانی دەبێتە بەشێك لێی، لەڕاستیشدا ئەمە كێشە گەورەكەیە.
ئەمەش چەند پەیوەندی بەوەوە هەیە كە پارتی و یەكێتی چوونەتە ناو قووڵایی ژیانی كۆمەڵگاوە و هەموو جومگەكانی ژیانی كۆمەڵایەتی خەڵكیان وابەستە بەخۆیان كردووە، هێندەش پەیوەندی بە خەسڵەتی كۆمەڵگەكە خۆیەوە هەیە، ئەوە ئەو خەسڵەتەی كۆمەڵگەیە رێگەی خۆشكردووە بەو جۆرە وابەستەی ململانێ سیاسییەكان بكرێن. بۆیە دەبینی ئەو ململانێیەی لە نێوان سیاسییەكان هەیە، لە ئاستەكانی خوارەوە و لەناو خەڵك توندترە. كارەكتەرە سیاسییەكان رۆژانە ناكۆكن و ململانێ دەكەن، شەوانیش پێكەوە خەریكی بەسەربردنی كاتە خۆشەكانی خۆیانن، بەڵام لە خوارەوە پەراوێزخراوەكان برا لە برا دەبێتە دوژمن لەسەر ناكۆكیی گەورەكان. ئەم پەتایە بووە بە بەشێك لە خەسڵەتی كۆمەڵگەی كوردی. هۆكارەكەش خەمخۆری نییە، بریتی نییە لە خەمێكی گشتی كە لە زیندووێتییەوە سەرچاوەی گرتبێت، بەپێچەوانەوە سەرچاوەكەی لەخۆ خاوەن نەبوون و نەزانینە. تا ئەم خەسڵەتەش بمێنێتەوە و بەردەوام بێ، ململانێ سیاسییەكانیش ئاراستەی دروست ناگرن.
تەماشاكە پارتی و یەكێتی كە لەسەر بەشكردنی پۆست و دەسەڵاتەكان لە نێوان خۆیان ناگەنە سازان، راستەوخۆ مەترسییەكە دەگاتە ترازان. نەك هەر لێكترازانی سیاسی، بەڵكوو ترس لە ترازانی كۆمەڵایەتی و جوگرافیش هەیە. ئەمە ئاماژەی چییە كە میللەتێك و نیشتمانێك بەهۆی ناكۆكی دوو حیزبەوە هەمیشە لە بەردەم مەترسی دابەشكردندا بێت. چۆن دەبێت ئەم دوو حیزبە بڕیار لەسەر ئەوە بدەن كەی خەڵكی سلێمانی و خەڵكی هەولێر دەتوانن دۆست بن و كەی مەیلیان بوو بیانكەن بە دوژمن. ئاخر چۆن دەبێت گەرمیان و كوێستانی ئەم وڵاتە مافی پێكەوە ژیانیان نەبێت كە پارتی و یەكێتی ناكۆك بوون. ئەی بڕیاری میللەت خۆی كوا؟
دەبێت پێش ئەوەی لە خەمی رێككەوتن و لێكنزیكی ئەم دوو حیزبەدا بین، بەدوای چارەیەكدا بگەڕێین كە ناكۆكییە سیاسییەكان تەنها ناكۆكی نێوان سیاسییەكان بێت. نەك لە هەر چركەساتێك و هەر كارەكتەرێك هەوای بنباڵی پاڵینا بۆ خۆنواندن، ئیتر خەمی دابەشبوونی نیشتمانمان بێت. بەڕاستی ئەمە كارەساتە گەورەكەیە لەم نیشتمانە. دەبێ سنوورێك دابنرێت كە ئەگەر هێزە سیاسییەكان نەسازان، ترازان روونەدات. بەدیلی نەسازان بریتی نییە لە ترازان، لە نەریتی سیاسیدا شێوازی تر زۆرن بۆ ململانێ و پێویستە هێزەكانی ئێمە رێگە دروستەكەی ململانێی سیاسی بگرن.
ئێستا ئەوەی وەك ناكۆكی و قۆناغێكی توندی ململانێ لەنێوان ئەم دوو هێزەدا هەیە، شتێك نییە بەناوی بەرژەوەندی گشتی، شتێك نییە بەناوی خەمی خەڵك و جوانكردنی پرۆسەی حوكمڕانی.
بەڵكوو جۆرێكە لە ناكۆكبوون لەسەر دابەشكردنی دەسەڵات و پۆست و ئیمتیاز. بەڵام ئەوەی باجەكەی دەدات خەڵكە. بۆیە دەبێت بەدوای رزگاركردنی خەڵك و خاكدا بگەڕێین، چۆن نیشتمان لەدەستی ئەم حیزبانە دەربهێنین؟ چی بكەین بۆ ئەوەی كاتێ سیاسییەكان لەسەر دابەشكردنی ئیمتیازەكان ناكۆك دەبن، ئەو مافەیان نەبێت ئێمە وەك خەڵك و خاكیش وەك نیشتمان بكەنە ئامرازی ململانێ. ئێستا لە كوردستان خاك و خەڵك بە بارمتەگیراون لەلایەن سیاسییەكانەوە.
هەڕەشەكردن بە دوو ئیدارەیی و دوو هەرێمی، چ مانا و مەغزایەكی هەیە جگە لەوەی هەریەكە و جوگرافیایەك بەپاوانی خۆی بزانێ و خەڵكەكەشی بە كۆیلە. ئەی ئەم خەڵكە كەی لەوە دەگات كە ئەو جۆرە مامەڵەكردنە بەخەڵكەوە، بەخشینی سیمایەكی كۆیلایەتی گشتییە. مەترسییەكە تەنها لە خودی ئەو تێڕوانین و عەقڵیەتەشدا نییە كە پێیوایە كوردستانی بە بارمتە گرتووە، لەوە مەترسیدارتر بێدەنگیی خەڵكە لەو سەوداكردنە. ئایا دەتوانرێت سنوورێك بۆ ئەم شێوازە لە سیاسەتكردن دابنرێت؟ ئایا هیچ هیوایەك هەیە كوردستان ببێتە خاوەن دەستوور و یاسایەك كە پارێزگاری لەیەكپارچەیی خەڵك و خاكەكەی بكات؟
ئەوانەی دەیانەوێ كوردستانێكی جیاوازتر ببینن و خەون بە داهاتوویەكی باشترەوە دەبینن بۆ گەلەكەیان، دەبێت لەم هەنگاوەوە دەستپێبكەن، كوردستان نیشتمانی خەڵكەكەی بێت نەك موڵكی حیزبەكان. چونكە تا جوگرافیا وەك بارمتە لە دەستی سیاسییەكاندا بێت، ناتوانرێت ئومێد بۆ داهاتوو بخوازرێت، بەتایبەت كە ئێستا جوگرافیاكەش خەریكە دەبێتە سەرچاوەی پارەداركردن، ئەمەش رێگە بۆ سەرهەڵدانی گروپ و جێنفووزی خاوەن هێزی چەكدار دەڕەخسێنێ، ئەوەش ئاماژەی روونە بۆ ماڵئاواییكردنی سەروەریی یاسا و دامەزراوەی حوكمڕانی تەندروست.
كوردستان كێشەی زۆرە، بەڵام لە هەمووی مەترسیدارتر ئەوەیە هەر حیزبێك خۆی بە خاوەن سنوورێكی جوگرافی بزانێ. كەی ئەم حیزبە خاوەن نفووز و خۆبەخاوەن زانینی جوگرافیا جیاوازانە بەرژەوەندییەكانیان یەكیگرت كوردستان و خەڵكەكەی یەكگرتوو بێت و هەركات بەرژەوەندی دەسەڵاتدارانی ناو ئەم حیزبانە بەریەككەوت، ئیتر مەترسی بكەوێتە سەر یەكپارچەیی وڵات و خەڵكیش مەحكوم بن بەوەی دابەش بن. لە زۆربەی وڵاتانی دونیا ململانێی سیاسی هەیە، لە ناوخۆی زۆربەی وڵاتەكانیشدا ناكۆكی هەیە، بەڵام لە هیچ شوێنێكی دونیادا ناكۆكی و ململانێ لەوەی ئێمە ناچێت كە خەڵك و خاكەكەش مەحكومی دابەشكاری بن.
بۆیە ئەگەر دەمانەوێ شێوازی ململانێ و ناكۆكیی سیاسی لە كوردستان بگوازینەوە بۆ قۆناغێكی تەندروست، ئەوە پێویستە چارەسەر بۆ ئەوە بدۆزرێتەوە كە جوگرافیا لە بارمتەی حیزب دەربهێنرێت. ئەمەش چەند پەیوەندی بە دەستوور و یاسا و گرتنەبەری رێكاری ورد و دراسە كراوەوە هەیە، هێندەش پەیوەندی بەخودی خەڵكەكەوە هەیە وەك دانیشتووانی سەر ئەو جوگرافیایە كە ئێستا زیاتر بەحوكمی جوگرافیا دابەش بوون بەسەر حیزبەكاندا. دەبێت خەڵكیش یارمەتیدەربێت بۆ تێپەڕاندنی ئەو مەترسیە و ئەگەر بڕیاریانداوە دابەش بن بەسەر حیزبەكاندا، ئەوە دەبێت لەسەر بنەمای پەرۆشی بۆ وڵات و دەستەبەركردنی ماف و ئازادییەكان دوای حیزب بكەون نەك تەنها وەك میراتی جوگرافیا و مێژوو.