له 26 /   2   /  1991هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکاو وڵاتانی هاوپه‌یمان ،سوپای عێراقیان له‌ کوێت تێک شکاند ،راپه‌رینی شیعه‌کان له‌ خوارو ناوه‌ڕاستی عێراق و کورد له‌ باشووری کوردستان به‌رپا بوو ، ئه‌مه‌ریکا بواریان بۆ سوپای عێراق ره‌خساند  راپه‌رینی شیعه‌کانیان تێک بشکێنێن   وکۆمه ‌ڵ کوژبکرێن   ، سوپای  تێكشکاوی عێراق به‌ هه‌ماهه‌نگی  موجاهیدین و کۆپیه‌ر  په‌لاماری دوز خورماتوییان داو به‌ره‌و  که‌رکوک کشان و  گرتیانه‌وه‌ ،  ده‌یان که‌سیان  له‌ چیمه‌ن کۆمه‌ڵکوژ کرد و  به‌ره‌و سلێمانی و هه‌ولێر کشان ، چه‌ند ملوێنێک کورد کۆچ وره‌ویان  به‌ره‌ سنووره‌کانی ئێران و تورکیا  کرد.

ئه‌مه‌ریکا و وڵاتانی هاوپه‌یمان داوایان له‌ سه‌دام حسین کرد ،هاوکاری پشکێنه‌ره‌ کانی چه‌کی کۆکوژی عێراق  بکات ، سه‌دام به‌ سیناریۆی جیا جیا به‌ربه‌ستی بۆ پشكێنه‌ره‌کان دروست کرد  ، بڕیاری  نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کانی ‌خسته‌ په‌راوێزه‌وه‌ .

موخابه‌راتی  عێراق  به‌ به‌رده‌وامی چه‌که‌ کۆکوژه‌کانی له‌م لاو ئه‌ولا حه‌شارده‌دا ، په‌یوه‌ندیان  له‌ گه‌ڵ رێکخراوی قائیده‌و رێکخراوه‌ تیرۆریسته‌کان دا هه‌بوو، هاوکاری وپشتگیری یه‌کتریان ده‌کرد ، مه‌ترسیان بۆ سه‌ر ئاسایشی جیهان دروست ده‌کرد. 

ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بڕیاری 1441 ی ده‌رکرد ، به‌ عێراقی راگه‌یاند :

-ئه‌گه‌رعێراق هاوکاری تیمه‌کانی پشکنین نه‌کات ،رووبه‌رووی سزای توند ده‌بێته‌وه‌ .

له‌سه‌ره‌تادا روسیاو چین و فه‌ره‌نسا وئه‌مه‌ریکاو به‌ریتانیا له‌ گه‌ڵ به‌کار هێنانی هێزدا نه‌بوون .

ئه‌مه‌ریکاو وڵاتانی هاوپه‌یمان داوایان له‌سه‌دام کرد ، خاکی عێراق به‌ جێ بهێڵێ ، سه‌دام دژی ئه‌و داوایه‌ش وه‌ستایه‌وه‌ ، ئه‌وکاردانه‌وه‌یه‌ وای له‌ ئه‌مه‌ریکا کرد، کۆتایی به‌ده‌سه‌ڵاتی سه‌دام  بهێنرێت.

ولایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مه‌ریکا ،پشتگیری 49 وڵاتی بۆ جه‌نگی ئازادکردنی عێراق به‌ده‌ست هێنا.

له‌ سه‌عات 2  30 ی شه‌وی 19- 20  /  3   /     2003  سوپای ئه‌مه‌ریکا به‌ رۆکێتی دوورهاوێژهه‌موو  کۆشكه‌کانی سه‌دامی له‌ به‌غداد داگرته‌وه‌ ،له‌و ساته‌دا هیزه‌کانی هاوپه‌یمان و هێزی ئاسمانی توانیان به‌نده‌ری ئوم قه‌سر بگرن ، له‌وێوه‌ روویان کرده‌ به‌سره‌ و گاردی کۆماری و فیداییه‌کانی سه‌دامیان تێك شکان و به‌سره‌یان گرت،خوارو و ناوه‌ڕاستی عێراقیان کۆنترۆڵ کرد  ، ئه‌و ئه‌فسه‌رو سه‌ربازانه‌ی سوپای  عێراق له‌ ئه‌نفاله‌کان دا چه‌ند دلره‌ق بوون به‌رامبه‌ر ژن و منداڵی کورد و گوله‌ بارانیان ده‌کرد ،به‌ڵام له‌ کوێت په‌لاماری پۆستاڵی سه‌ربازی ئه‌مه‌ریکی یان ده‌دا و ماچیان ده‌کرد  نه‌یانکوژن .

په‌رله‌مانی تورکیا بواریان به‌ هیزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا  نه‌دا به‌ خاکی تورکیادا تێپه‌ڕن، هیزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا به‌ په‌ره‌شوت له‌ کوردستان دابه‌زین ،به‌ هه‌ماهه‌نگی هێزی پێشمه‌رگه‌ ،هێرشیان کرده‌ سه‌ر باره‌گای گروپی تیرۆیستی پشتیوانی ئیسلام ، له‌ماوه‌یه‌کی دیاری کراودا ، هه‌موو باره‌گاکانیان ته‌فرو تونا کرد.

له‌ 4/ 4/ 2003 چه‌ند تانکێکی ئه‌مه‌ریکی گه‌یشتنه‌ ناو شاری به‌غداد،ئه‌فسه‌ران و سه‌ربازانی عێراق چه‌که‌کانیان فڕێ دا و ته‌سلیم به‌ هیزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا بوون ، شه‌پۆلی خه‌ڵکی شار رژانه‌ سه‌رشه‌قام و کۆڵان و گه‌ڕه‌که‌کانی به‌غداد ، شادمانی خۆیان بۆ راماڵینی سه‌دام * ده‌رده‌بڕی .

سه‌عات 4ی ئێواره‌ی 9 / 4/ 2003 تانکێکی ئه‌مه‌ریکی گه‌یشتنه‌ مه‌یدانی فیرده‌وس ، سه‌ربازانی تانکه‌که‌ سه‌قاڵی روخاندنی په‌یکه‌ره‌ که‌ی سه‌دام بوون ، فرۆکه‌ ی جه‌نگی ، سه‌ربازگه‌و بنکه‌ی سه‌ربازی حکومه‌تی عێراقیان له‌ به‌سره‌و موسڵ و که‌رکوک ده‌وروبه‌ری به‌غدا دا بۆردومان کرد ، فرۆکه‌ خانه‌ی نیوده‌وڵه‌تی به‌غداد و پایته‌ختیان کۆنترۆڵ کرد .

له‌ 10 نیسان دا هیزه‌کانی هاوپه‌یمان به‌ هاوکاری هیزی پێشمه‌رگه‌ کۆنترۆڵی شاری (تکریت و که‌رکوک و به‌سره‌یان کرد.سه‌دام و عوده‌ی و قوسه‌ی به‌ نهێنی روویان کرده‌ ده‌ره‌وه‌ی به‌ غدادو خۆیان حه‌شاردا .

له‌ مانگی 12ی 2003 عوده‌ی و قوسه‌ی ومسته‌فا قوسه‌ی14 ساڵ له‌ خانویه‌کی گه‌وره‌ له‌شاری موسڵ ، ئاشکرابوون ،هیزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا ئابڵۆقه‌ی ئه‌و خانوه‌یه‌یان  داو دوایان لێکردن خۆیان ته‌سلیم بکه‌ن، هه‌رسێکیان  6  سه‌عات رووبه‌رووی هێزه‌که‌ ی ئه‌مه‌ریکا وه‌ستانه‌وه‌ ،کوژران .

ئێواره‌ی 13ی کانونی یه‌که‌می 2003  سه‌دام یان له‌ ئۆ په‌راسیۆنی (به‌یانی سوور )له‌ کونێکا له‌ نزیک شارۆچکه‌ی (دور) ی تکریت ، ده‌سگیرکرد.

دوای تێكشکانی سه‌دام و کۆماری  عێراقی سونه‌ ئه‌وه‌ 13ساڵه‌ ده‌وڵه‌تی عێراقی شیعه‌ به‌ هه‌موو پێکهاته‌کانییه‌وه‌ ناکۆکن ، عێراقیان کردووه‌ به‌ وڵاتی کێشه‌ ئاڵۆزه‌ چه‌ق به‌ستوه‌کان ، تاکی عێراقی به‌ هه‌موو نه‌ته‌وه‌و که‌مایه‌تی و ئاینی و مه‌زهه‌به‌ جیا جیاکانه‌وه‌ ، تروسکه‌ی ژیانێکی   ئارامیی و ئاشتی و ئاسایشی به‌دی نه‌کردووه‌  .

• له‌ 9   /  4 /   2003  عێراقییه‌کان په‌یکه‌ری سه‌دام یان بینی له‌ مه‌یدانی فیرده‌وس روخا ، سه‌دامیان بینی له‌ کونێکا ده‌سگیر کرا ،سه‌دامیان بینی په‌تی کرایه‌ مل و له‌ سێداره‌ درا ، وایان ده‌زانی عێراقی دوای سه‌دام ، ده‌بێ به‌ نیشتمانی ئاسایش و ئاشتی و ئازادی و پێکه‌وه‌ژیان و یه‌کتر قبوڵ کردن .

• گروپی تیرۆریستی قائیده‌ به‌ به‌ پلان و نه‌خشه‌ی کاره‌ تیروریستیه‌کانی ده‌یان سه‌دان هه‌زاران هاوڵاتی عێراق یان تیرۆر کرد ،شه‌ڕی تائیفی یان له‌ ناوبه‌غدادو شاره‌کانی تر هه‌ڵگیرساند، ئه‌م زنجیره‌ پلان و به‌رنامه‌و نه‌خشانان بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی له‌ 2014 دا داعش سه‌ری هه‌ڵدا ، عێراقیان کرد به‌ جه‌نگه‌ڵستان .

• له‌ 27  /   12   /   1920ده‌ وڵه‌تی عێراق دروست کرا ، تا ئێستا   11 /    8  /   2022  ئه‌وه‌ 102 ساڵه‌ عێڕاق به‌ هۆی کێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و تائیفی و مه‌زهه‌بیی وئاینییه‌وه‌،له‌ ده‌سه‌ڵاتی پاشایه‌تی و کۆماری سونه‌ و عێراقی نوێ  ی دوای گۆرانکاری 9 /4 / 2003 ی شیعه‌ ، عێراق وڵاتی  یه‌کتر قبوڵ نه‌کردن ویه‌کتر سڕینه‌وه‌ و  کێشه‌ ئاڵۆزه‌ چه‌ق به‌ستوه‌کانی ، ( گرتن و ئه‌شكه‌نجه‌ و له‌سێداره‌دان و گوله‌ باران وکۆمه‌ڵکوژی و زیند به‌چاڵکردن و بێ سه‌روشوین کردن و گۆڕه‌ به‌کۆمه‌ڵه‌کان )  .

سه‌رچاوه‌ : 

عه‌بدوڵڵا که‌ریم مه‌حمود ، لاپه‌ره‌یه‌ک له‌ پرۆژه‌ی زنجیره‌ کتێبی ره‌شه‌بای ژه‌هرو ئه‌نفال ، به‌رگی (سێیه‌م و چواره‌م و پێنجه‌م )، ئه‌وه‌ چه‌ند ساڵێکه‌ دانراوه‌ ، چاپ نه‌کراوه‌.