د. سەعید عەلی محمد
ڕەمەزان خولێكی ڕاهێنانی چڕو بەهێزە بۆ ئەوەی مرۆڤە باوەڕدارەكان چاوێك بە خوو وسلوك و نەریتەكانی ڕۆژانەیاندا بگێڕنەوە ، هەروەها خولێكە بۆ ئەوەی باوەڕدارەكان پەرستشەكان و ڕادەی پابەندبوونە ڕۆحیەكانیان ڕێك بخەنەوە.
ڕەهەندی ڕۆحی ئەم مانگە پیرۆزە دەخوازێ ڕێژەی بەكارهێنان و زیادەڕۆیی تێیدا كەم بكرێتەوە، بەڵام بەداخەوە ئەوەی لەم ڕۆژانەدا بەدی دەكرێ تەواو پیچەوانەیە و، تاكەكان لەبری ئەوەی خۆیان بۆ دەمەزەردكردنەوەی باوەڕ و بەهێزكردنی زیاتری پەروەردەی ڕۆحی ئامادە بكەن، لیستی خواردنەكان و زیادە ڕۆییەكان ڕیزو ئامادە دەكەن، وەك ئەوەی لای ئەوان ڕەمەزان مانگێك بێت بۆ زیادەڕۆیی كردن و تێركردنی ئارەزووە جەستەییەكان، نەك مانگی چڕكردنەوەی پەرستشەكان و شەحن كردنەوەی ڕۆحەكان! ڕاپۆرتەكان و توێژینەوە زانستییەكان دەڵێن: كۆمەڵگا موسڵمانەكان لە مانگی ڕەمەزاندا بە ڕێژەی %40 زیادەڕۆیی لە خواردن و خواردنەوەكانیان دەكەن بە بەراورد بە ڕۆژەكان و مانگەكانی پێش ڕەمەزان، ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە لە هەندێ وڵاتی وەك میسرو مەغریب و جەزائیر و تونس ڕێژەی بەكارهێنان و زیادەڕۆیی كردن لە مانگی ڕەمەزاندا لە ڕێژەی %50ی كۆی گشتی بودجەی دەوڵەت نزیك دەبێتەوە! لە مانگی ڕەمەزاندا ئەم ڕێژەیە لەوانەیە بۆ ئێمە زۆر شۆك هێنەر نەبێت، چونكە ئەوە ئێمەین ڕێگەمان بۆ ئەم حاڵەتە خۆشكردووە و، ئەم دیمەنەمان بۆ خۆمان سازكردووە و لەگەڵیدا ڕاهاتووین و، پێمانوایە دیاردەیەكی سروشتییە! بەڵام لەڕاستیدا دەبێ ئەم حاڵەتە شوكهێنەربێ بۆ بیركردنەوە و تێڕوانینمان و، پێویستە پاڵمان پێوە بنێت جارێكی تر پێداچوونەوە بە خۆماندا بكەینەوە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم مانگە پیرۆزەدا.
كاریگەریی شارستانێتی ماددی لەسەر مانگی ڕەمەزان :
تای (زیادەڕۆیی كردن) بەرهەمێكە لە بەرهەمەكانی شارستانێتی ماددی كە كۆمەڵگەكان بە گشتی بەرەو ملكەچ بوون بۆ ئارەزووی زیادەڕۆیی و خزمەتكردنی لە ڕادەبەدەری لاشە هاندەدات! بێ ئەوەی ئەو شارستانیەتە دان بە لایەنی ڕۆح دا بنێت و، هیچ نرخ و ڕێزێك بۆ بەها ڕۆحیەكان دابنێت، هەموو ئامانج و فەلسەفەیەكی مرۆڤ تەنها لە خزمەت جەستە و تێركردنی ئارەزووەكانی دا كورت كردوەتەوە!
بێگومان هەیمەنەكردنی شارستانێتی ماددی لە ڕۆژئاوا جەژنە ئاینییەكانی وەك جەژنی لەدایك بوون و سەری ساڵی كردۆتە دەرفەتێك بۆ (استهلاك) و زیادەڕۆیی كردنی زیاتر و هیچی تر! ئینجا لە ئەنجامی زاڵبوونی ئەم شارستانیەتە ماددییەدا، هەروەها كاریگەرییەكانی بەسەر وڵاتانی ئیسلامیدا مانگی ڕەمەزان بە تام و ڕەنگی (زیادەڕۆیی) كردن ڕەنگ كراوە!
ڕەمەزان لەبەرئەوەی وەرزێكە و پەرستشێكە لەڕێی قەدەغە كردن و كۆت و بەندكردنی حەز و ئارەزووەكانی جەستەوە خزمەت بە ڕۆح دەكا پێچەوانەی جەوهەر و ناوەڕۆكی شارستانێتی ماددی ڕۆژئاوایە! زاناو بیرمەندەكانیش لە سەلماندنی ئەم ڕاستییەدا دەڵێن: لە فەزای شارستانێتی ماددی ڕۆژئاوادا كە باڵی بەسەر هەموو دنیادا كێشاوە رۆژووگرتن عیبادەت و پەرستشێكی نامۆ و شۆكهێنەرە، چونكە ئەو شارستانیەتە تەنها باوەڕی بە جەستە هەیە و باوەڕی بە ڕۆح نیە، باوەڕی بە ژیانی ئێستا هەیە و، بایەخ و گرنگی بە ڕۆژی دوایی نادات ، هەربۆیە ئەم شارستانیەتە دژی پەرستشێكە حەزو ئارەزووەكان كۆت و بەند بكات ئەگەرچی بۆ كاتێكی كەمیش بێت، هەروەها دژی پەرستشێكە جەستە ئەدەب بدات و ڕێكی بخاتەوە!
لەڕاستیدا تای (زیادەڕۆیی) كردن پێچەوانە و دژە لەگەڵ یەكێك لە ئامانج و حیكمەت و فەلسەفە سەرەكییەكانی ڕۆژووگرتن كە بریتیە لە : بیناكردن و گەشەپێكردن و دەمەزەرد كردنەوەی ڕۆح لەڕێی تینوكردن و برسی كردنی لاشەوە!
ئێمە دەبینین خەڵكی لە ڕەمەزاندا هەموو جۆرە خواردن و خواردنەوە بەتام و بەچێژو گران بەهاكان لەسەر سفرەكانیان كۆدەكەنەوە بۆ ئەوەی لەكاتی بانگی ئێواران و شكاندنی ڕۆژووەكانیان هەڵپەی بۆ بكەن و لەسەری كۆببنەوە، وەك ئەوەی ڕەمەزان مانگێك بێ بۆ ڕازاندنەوەی خوانەكان و تێركردنی زیاتری حەزو ئارەزووە دەرونییەكان و جەستەییەكان!
ئەڵبەت زیادەڕۆیی بەڕادەیەكە كە ڕێژەیەكی زۆری ئەو خواردنە ئامادەكراوانە دوای تێربوون لە دیمەنێكی زۆر ناشیریندا فڕی دەدرێنەە نێو سەتڵی زبڵەكانەوە كە ئەمەش تەواو دژو پێچەوانەیە لەگەڵ سادەترین ماناو مەبەستەكانی عیبادەت و پەرستش كردن بەگشتی و پەرستشی ڕۆژووگرتن بە تایبەتی.
ئەوەشی زیاتر پاڵی بە تەشەنەكردن و زیادبوونی پەتای زیادەڕۆیی یەوە ناوە لە مانگی ڕەمەزاندا: چاولێگەریی و لاسایی كردنەوە و كێبەركێ كردنە لەنێو تاكەكاندا ، كە بەدەر لە حەزو ویست و ئیرادەی خۆیان كاریگەری لەسەر دەروونیان دروست كردووە، واتە ئەو كەسە لە ئەنجامی لاسایی كردن و چاولێگەریدا هەوڵی پەیداكردن و وەدەستخستنی ئەوە دەدات كە دەرو دراوسێ و ئەوانی تر پەیدایان كردووە.
لێرەدا میدیا و ڕاگەیاندنەكانیش ڕۆڵی زۆر خراپ و نێگەتیڤ دەبینن لەبرەودان و ڕەواجدان بەم پەتا كوشندەیە، ڕاگەیاندنەكان هانی هاوڵاتیان دەدەن هەوڵی كڕین و وەدەستخستنی خواردن و بەرهەم و شتومەكە جۆراوجۆرەكان بدەن، بێ هیچ گوێدانە لایەنی كواڵێتی و تەندروستی و لەبەرچاوگرتنی توانای دارایی خێزانەكان، میدیاكان لەڕێی سازدانی بەرنامە و پڕۆگرامە ڕەمەزانییەكانی تایبەت بە چۆنییەتی چێشت لێنان و هونەری ئامادەكردنی خواردن و ڕازاندنەوەی خوانەكان ئەو بیرۆكە لە دەماغ و هیزری مرۆڤەكاندا دەچەسپێنن كە ڕەمەزان مانگی خواردن و خواردنەوە و تێركردنی حەزەكانە.
ئیسلام چۆن ڕووبەڕووی (زیادەڕۆیی)كردن دەبێتەوە لە ڕەمەزان دا ؟
غەزالی دەڵێ: (مرۆڤ لە رەمەزاندا ئەگەر خواردنەكانی وەك خواردنەكانی پێش و دوای ڕەمەزان بوو ئەوا هیچ سوودێك لە ڕۆژووەكەی نابینێ)، باشە ئەگەر غەزالی ئەم زیادەڕۆییە ناپەسەندو ناعەقڵانیەی ئێستای ببینیایە کە لە خواردنەكاندا دەکرێ دەبوو چی بوتایە؟!!
ئەو دەڵێ: (فەلسەفە و ڕۆحی ڕۆژوو لاوازكردن و سستكردنی ئەو هێزو توانایانەیە كە شەیتان بەكاریان دێنێ بۆ گەڕاندنەوەی مرۆڤەكان بۆ تاوان و گوناح و خراپە، دەی ئەم سستكردن و لاوازكردنەش تەنها بە كەمكردنەوەی خواردنەكان دەبێ، ئەو كەسە ئەوەی بەڕۆژدا دەیخوارد کاتێک بەڕۆژوو نەبوو ، ئێستاکە کە بەڕۆژووە كۆی دەكاتەوە بۆ لای ئەو خواردنەی بە شەودا دەیخوات ، كەواتە هیچ سوود و قازانجێكی لە ڕۆژووەكەی نەبینیوە ).
گومانی تێدا نییە ملكەچبوونی ڕۆژووەوانان بۆ شارستانێتی ماددی لە نازهەڵگرتن و تەقدیس كردنی جەستە لەڕێی كەڵەكە كردن و زیادكردنی خواردنەكانەوە لە مانگی ڕەمەزان، لادانە لە حەقیقەت و ئامانج و فەلسەفەی ڕۆژووگرتن، هەروەها لەكەداركردن و شێواندنی هێما جوان و باڵاكانی ئەم مانگە پیرۆزەیە!
ئاشكرایە (زیادەڕۆیی كردن) پەروەردگار قەدەغەی كردووە، هەر لەو ئایەتەدا كە پەروەردگار فەرمانی بە خواردن و خواردنەوە كردووە، زیادەڕۆیی كردنیش لە خواردن و خواردنەوەدا قەدەغە كردووە: (كلوا واشربوا ولا تسرفوا)، ئەمەش ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی ئەوەی زیاتر لەو مانگەدا زیادەڕۆیی تێدا دەكرێ خواردن و خواردنەوەیە ، كە ئەمەش خۆی لەخۆیدا خووێكی ناشیرین و ناپەسەندە، خۆئەگەر ئەو زیادەڕۆییە لە مانگی ڕەمەزاندا بێت ئەوا ناشیرینترو بێزراو ترە، چونكە ڕەمەزان بۆ كەمكردنەوەی ڕێژەی خواردن و خواردنەوەیە نەك زیادكردنی ئەو ڕێژەیە!
خاڵێك كە زۆر جێی سەرنجە ئەوەیە : پەروەردگار پێش ئەوەی زیادەڕۆیی كردن لە ئایەتەكەدا قەدەغە بكات لە برگەیەكی پێش ئەوەدا فەرمان بە بەخشینی ماڵ و سامان دەكات: (وآتوا حقە یوم حصاده ولاتسرفوا) كە ئەمە ئەو ئاماژەیەی لێ وەردەگیرێ كە ئەوەی مرۆڤەكان لەم مانگەدا خەساری دەدەن لەخواردن و خواردنەوەكان ئەگونجێ لەسەر حیساب و مافی هەژارو كەم دەرامەتەكان بێت، ئەوانەی كە پێویستیان بە یارمەتی و هاوكاری كردن هەیە، كەواتە تای زیادەڕۆیی كردن جۆرێكە لە جۆرەكانی ستەمی كۆمەڵایەتی كە چینێك لە چینەكانی كۆمەڵگە دەكاتە ئامانج، بە دەربڕینێكی تر زیادەڕۆیی كردن دەبێت چەندە دیاردە و سیفەتێكی قەڵب و بێزراو بێت كاتێك لەنێو مافی هەژارەكان و لە مانگی ڕەمەزاندا ئەنجام بدرێ و پەیڕەو بكرێ! لە كاتێكدا داواكراوە ئەم مانگە مانگی هەست كردن بێت بە برسێتی و ئازارو نەهامەتییەكانی هەژارو كەم دەرامەتەكان.
لە كۆتایی ئەڵێم: لەم مانگە پیرۆزەدا بەرپرسیاریەتییەكی گەورە دەكەوێتە سەرئەستۆی كۆمەڵگە بە گشتی و، بانگخوازو نوسەر و میدیا كارەكان بە تایبەتی كە ڕەمەزان ڕزگار بكەن لە ملكەچ بوون بۆ فەلسەفەی شارستانێتی ماددی، ڕەمەزان ڕزگار بكەن لە پەتای زیادەڕۆیی كردن، پەتایەك مەبەست و ماناو ئامانجەكانی ڕەمەزانی ناشیرین و لەكەدار كردووە، با هەمووان لە هەوڵی ئەوەدا بین ڕۆشنبیرییەكی نوێ برەو پێ بدەین كە مرۆڤەكان لەسەر بەجێ هێنانی ئامانجەكانی ڕۆژووگرتن پەروەردە بكات.. ئەویش بە كەمكردنەوەی خواردنەكان نەك زۆر كردنیان، با ڕۆشنبیرییەك بڵاوبكەینەوە كە ڕووبەڕووی نەریتی شێتانەی زیادەڕۆیی ببێتەوە.