د. سەعید عەلی محمد
تەكنۆلۆژیا هەموو ڕۆژێك پێشكەوتنێكی نوێ بەخۆوە دەبینێ و، هەموو خولەكێك داهێنانێكی نوێمان پیشان دەدات ، تەكنۆلۆژیا بەشێوازێك ژیانی مرۆڤەكانی گۆڕیوە كە ئەو جۆرە ژیانكردنە پێش چەند سەدەیەك لەمەوبەر تەنانەت بە خەیاڵ و هیزری كەسیشدا نەدەهات ، ڕاستە ئەو گەشەكردنە خێرایە كۆمەڵێ گرفت و كێشە و ئافەتیشی لەگەڵ خۆیدا هێناوە ، بەڵام ئێمە ئێستاكە لە جیهانێكدا دەژین كە تەكنۆلۆژیا بۆتە هێما و ڕەمزی زانست و مەعریفە و داهێنان و ، لە گۆڕانی خێرا و بەردەوامیشدایە تا ئەو ڕادەیەی كە هێواش هێواش بەرەو جیهانی تایبەتی زیرەكی دەستكرد دەمانگوێزێتەوە!
تەکنۆلۆژیا لەژیانی ڕۆژانەی ئێمەدا :
تەکنۆلۆژیا لەم ساڵانەی دواییدا کاریگەریی ئێجگار بێ وێنەی لە ژیانی ڕۆژانەی ئێمەدا هێنایە کایەوە ، هەر لەبواری ئاسانکاریی پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان ، کەم کردنەوەو کورت کردنەوەی کاتەکان لەڕێی بەکارهێنانی کەرەستەو ئامێرەکان ، ئاسانکاریی پرۆسەی بەبازار کردنی کاڵاو شت ومەک و پێداویستیەکان ، ئاسانکاریی پرۆسەی گەییشتن بە زانیاریەکان ، ئەنجامدانی کردە پزیشکیە هەستیارو گرنگەکان لەڕێی ئامێرە پێشکەوتوو ونوێکانەوە و بەدواداچوونی کاروبارە تەندروستیەکان....!!
ئاوێتەکردنی خوێندن و فێربوون بە تەکنۆلۆژیا :
یەكێك لەو ئالنگاریانەی كە پڕۆسەی خوێندن لە چەرخی تەكنۆلۆژیادا ڕووبەڕووی بۆتەوە چۆنیەتی خۆگونجاندنە لەگەڵ ئەو وەرچەرخانە گەورەیەی كە تەكنۆلۆژیا بەخۆیەوە دەیبینێ ، بێگومان لەبەرئەوەی تەكنۆلۆژیا بەشێوەیەكی خێراو سەرنجڕاكێش گەشە دەكات و پێش دەكەوێ ئەمە وا دەكات قوتابخانە و زانكۆ و دامەزراوە و ناوەندە زانستیەكانی لای ئێمە ئاشنا ببن بە نوێترینی دەركەوتەكانی كەرەستەكانی دنیای تەكنۆلۆژیا بە ئامانجی ئەوەی پڕۆسەی (زانست و فێرخوازیی) ئەزموونێكی سەركەوتوو و بەرهەمدارو هاوچەرخ پێشكەش بكات ، هەر لەو چوارچێوەشدا مامۆستاو وانەبێژو كادیرە زانستیەكان لە سەرجەم قۆناغ و ئاستەكاندا پێویستیان بە ڕاهێنانی وردو چڕو بەهێزكردنی بەردەوامی بەهرەو توانا تایبەتەكان و فێربوونی بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا هەیە لەپێناو تەوزیف كردنی ئامێرو كەرەستە و داهێنانە تەكنۆلۆژیە نوێكان بۆ بەرەو پێشبردنی زیاتری پڕۆسەی خوێندن و فێركردن بەشێوەیەك لەگەڵ داواكارییەكانی قۆناغەكە و پێداویستییەكانی كۆمەڵگە بگونجێت و، بۆشاییەكانی بازاڕی كار پڕ بكاتەوە!
لەلایەكی ترەوە پڕۆگرامەكانی خوێندنیش هیچ جۆرە گۆڕانكاریی و تازە گەرییەكی ئەوتۆیان تێدا نەكراوە ، خۆ ئەگەر ئەندازەیەك گۆڕانكارییش بەدی بكرێ ئەوا زۆر كەمە و لە ئاست ئەو حاڵەتە گەشەسەندنە خێراو بەرفراوانەی زانست و تەكنۆلۆژیادا نیە كە خۆی بەجیهاندا نماییش دەكات!
ئەگەر سەرنج بدەین تا ئەم ساتە وەختەش بابەتە تیۆرییەكانی نێو پڕۆگرامەكانی خوێندن لە وڵاتانی ئێمەدا هۆكارێكی سەرەكین بۆ بەفیڕۆدانی كات و تەمەنی قوتابیان لەسەرجەم قۆناغە جیاوازەكاندا ، بێ ئەوەی ئەو بابەتانە هیچ جۆرە سوود و قازانجێكی ڕاستەقینە نە لە ئێستاو نە لە داهاتوودا پێشكەش بە قوتابیان بكات! بۆ نمونە : پرۆگرامی وانەی بیركاریی و فیزیا و هاوشێوەكانیان لە چوارچێوەیەكی دیاریكراوی گوشراودا قەتیس كراون و هیچ جۆرە نرخ و قورساییەكیان لە بازاڕی كاردا بۆ نامەوەتەوە ، هەروەها هیچ جۆرە كاریگەرییەكیان لەسەر بیروڕاو تێڕوانینی تەنانەت نەوەكانی داهاتووش نابێت و، پڕۆسەی خوێندنیشیان بەشێوەیەك لە شێوەكان سست و لاواز كردووە! ئەمە جگە لەوەی پرۆگرامە زانستییە گرنگەكانی وەك كۆمپیتوتەر و بابەتە زانستیەكانی تر بە گشتی هیچ جۆرە گەشەكردن و پێشكەوتنێكیان تێدا ئەنجام نەدراوە ، نە لە ناوەڕۆكدا نە لە شێواز و ئامڕازی ووتنەوەیاندا و، ئەوەی تا ئەم لەحزەش زاڵە بەسەر ئەو وانە پراكتیكیانەدا شێوازو ڕیتمی لەبەركردن و دەرخ کردن و زۆر ووتنەوە و دووبارە كردنەوەیە و، لەبواری كردەیی و زەمینەی واقیعدا هیچ جۆرە دەستكەوت و ئاسەوارێكی بەرچاویان نیە و، نەیانتوانیوە كەلێن و بۆشاییەكانی ئەو بوارە هەستیارە گرنگە پڕبكەنەوە! لە كاتێكدا ئەنجامی لێكۆڵینەوە و توێژینەوە زانستیەكان ئاماژە بە گرنگیی و زەرورەتی تازەگەریی و گەشەپێدانی بوارە زانستیەكان دەكەن.
ئەو توێژینەوانە تەئكید دەكەنەوە كە پێشخستنی بوارە زاستییە پراكتیكییەكان كاریگەریی گەورە و بەرچاو لەبواری ئابووریی و گەشەی مرۆییدا دروست دەكات چ لە ئاستی تاك چ لە ئاستی كۆمەڵگە!
مانگی ئازاری ساڵی 2023 ڕێكخراوی یۆنسكۆ ڕاپۆرتێكی بەناونیشانی (وەبەرهێنان لە زانستی تەكنۆلۆژیا بزوێنەری گەشەی درێژخایەنە) بڵاوكردەوە كە تێیدا هاتبوو : لە ئەنجامی شیكردنەوەی داتاكانی 85 وڵاتی ناوچە جیاجیاكانی جیهان لەنێوان ساڵی 2005 تا ساڵی 2020، ئەنجامی ئەو داتایانە ئەوەیان سەلماند كە : ئەو وڵاتانەی وەبەرهێنانی زیاتریان بۆ خوێندن و توێژینەوە زانستیەكان ئەنجام داوە لە بوارەكانی بیركاریی و ئەندازیاریی و تەكنۆلۆژیا و زانستە سروشتیەكان گەشەی ئابووریی و كۆمەڵایەتیی زیاتری دوور مەودایان بەخۆوە بینیوە بەڕێژەی لە 28% !
ئەوەی لە ڕاپۆرتەكەدا جێی سەرنج بوو ئەوە بوو : ئەو كاریگەرییە پۆزەتیڤە درێژ بۆتەوە بۆ زیادكردنی ڕادەی گەشەكردنی نێو بازاڕی كارو توانراوە ڕێژەی بێ كاریی كەم بكرێتەوە و، بواری تەندروستیی و زانستیی و فێركردنیش لەسەر ئاستی سەرتاسەری كۆمەڵگەدا بەرەو پێشەوە ببات!
ڕاپۆرتەكەی یۆنسكۆ ئامۆژگاری وڵاتان دەكات وەبەرهێنانی زیاتر بكەن لە تەكنۆلۆژیا و خوێندنی باڵاو زانستە پراكتییەكاندا ، هەروەها داوا دەكات وڵاتان ئەو هەنگاوە بكەنە خاڵی ستراتیژیی سەرەكی نێو پڕۆژەی درێژخایەنی گەشەی ئابووریی و مرۆیی كۆمەڵگاكانیان.
ئەنجامەكانی ڕاپۆرتەكە ئاماژە بە گرنگیی و كاریگەریی بایەخدان بە بواری زانست و تەكنۆلۆژیا دەكەن وەك پاڵنەرو هاندەرێكی سەرەكی پێشكەوتنی ئابووریی و كۆمەڵایەتی بۆ قۆناغ و سەردەمی ئێستا و جیهانی ئەمڕۆ.
لە كۆتاییدا دەڵێم : هەر تاك و كۆمەڵگەیەك ئاوات و ئامانجی پێشكەوتن و گەشەكردن و، بەدەستهێنانی داهاتوویەكی پرشنگدار بێت و، بیەوێ چیتر لەدنیای ئەمڕۆ دوانەكەوێ ، دەبێت لە ئێستاوە وەبەرهێنان لە فێربوونی تەكنۆلۆژیای سەردەمدا بكات ، هەروەها بەرەو خوێندن و فێربوونی نەوعیی و تۆكمە و هاوچەرخ و جیاواز لە ڕابردوو هەنگاو بنێت.