ئابوری جیهان، لەئێستادا بەقۆناغێکی سەختی هەڵاوساندا گوزەر دەکات، رۆژ لەدوای رۆژ، ئاستی گشتی نرخەکان بۆ سەرجەم شمەک وکاڵاکان، لەهەڵکشاندایە. حکومەتەکانی وڵاتان، گیرۆدەی ئەم دیاردە قورسە بوونەتەوە، هەر حکومەتە و بەپلان وبەرنامەی زانستی دەیانەوێت بەرەنگاری ئەم دیاردەیە ببنەوە، لە ئەمەریکا پاڵپشتی دارایی خێزانەکان بەبڕی(6) ترلێۆن دۆلار دەکرێت، لەئەڵمانیا نرخی گواستنەوەی گشتی بەدارایی حکومی، پاڵپشت دەکرێت و لەهەمانکاتدا، بەرلین هاوکاری دارایی دەخاتەسەر ئەژماری بانکی سەرجەم خێزانەکان.
هەڵاوسانی ئەم قۆناغە، دەرئەنجامی کۆمەڵێک فاکتەری سیاسی و ئابوری و وشکەساڵی و کۆرۆناڤایرۆس و داگیرکاری روسیا بۆ سەر ئۆکرانیا، هەروەها سزادارایی و ئابورییەکانی ئەوروپاو ئەمەریکا بۆ سەر مۆسکۆ سەریهەڵداوە.
هەموو ئەمانە، بازاڕەکانی جیهانیان تووشی شڵەژان و ناسەقامگیری کردووە، نرخەکان ئاراستەیان بەرەو بەرزبوونەوە دەچن.
مۆسکۆ، وڵاتانی ئەوروپاو ئەمەریکا بەهۆکاری هەڵاوسان دەزانێت، ڕۆژئاواش تۆمەتەکە دەخاتە سەرشانی مۆسکۆ.
لەلایەکی ترەوە، راپۆرتەکان ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن، کەبەرهەمی گشتی جیهانی، کەمبووەتەوە و قەبارەی خواستی جیهانی گەورەترە لەخستنەڕووی بەرهەمی جیهانی، سەرڕێژی دراوی جیهانی نزیکەی (15- 20%) لەسەر بەرهەمی جیهانییە!
بەرزبونەوەی نرخی نەوت وغازی سروشتی، رەنگدەداتەوە لەبەرزبونەوەی نرخی شمەکەکانی تر، خۆراک و خواردەمەنی بەڕێژەی گەورەتر.
هاوکێشەیەکی ئابوری ئیشارەتی پێ دەکرێت، هەرکاتێک نرخی نەوت بەرەو بەرزبوونەوە بڕوات، لەدەرئەنجامدا نرخی خۆراک و خواردەمەنی هەڵدەکشێت، بەتایبەت لەبازاڕی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت و دواکەوتووەکان، چونکە ئەم وڵاتانە، بەرهەمهێنانی ناوخۆییان ناگاتە ئاستی خۆژێنی ناوخۆیی، بەهاوردە، پێویستییەکانی کۆمەڵگاکانیان پڕدەکەنەوە.
ئەمە جگەلەوەی بەشێوەیەکی گشتی، نرخی بەنزین بەرزبونەوەی بەرچاوی بەخۆوە بینیوە، بەتایبەت لەئەوروپاو ئەمەریکا.
لەلایەکی ترەوە، بەهۆی بەرزبونەوەی کرێی کرێکاران و کرێ ی بەندەرەکانی بازرگانی و گواستنەوە، کۆمپانیاکان ناچار بوون، نرخی شمەک وکاڵاکانیان بەرزبکەنەوە، تابتوانن لەلایەک تێچوونەکانیان پڕبکەنەوە و لەلایەکی ترەوە لەقازانجکردن بەردەوام بن.
لەبازاڕەکانی هەرێمدا، دیاردەی هەڵاوسان، سیمای ئابورییەکەیەتی لەسەرجەم بابەتەخۆراکی و خواردەمەنییەکاندا، چونکە بەهۆی لاوازی دەزگای بەرهەمهێنانی ناوخۆ، کەتوانای وەڵامدانەوەی خواستی هەمووەکی نی یە، ناچار بەقەبارەی گەورە، پشت بەهاوردەکردن، دەبەسترێت، کەڕێژەکەی زیاتر لە(85%)دەخەمڵێنرێت.
ئەم جۆرە هەڵاوسانەی لەبازاڕەکانی هەرێم وعێراقدا هەیە، لەجۆری هەڵاوسانی هاوردەکراوی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی ئەژمار دەکرێت، لەگەڵ رێژەیەک لەگەورەیی قەبارەی پارەی خراوەڕووی بازاڕ، کەبەدەیان ترلیۆن دینار دەخەمڵێنرێت.
هەر بەرزبونەوەیەک لەنرخی شمەک و کاڵای لەوڵاتانی بەرهەمهێنەرەوە دروست ببێت، راستەوخۆ لەبازاڕەکانی هەرێمدا نرخ، بەرزدەبێتەوە.
لەلایەکی ترەوە، بەهۆی کەم بەهای تمەنی ئێرانی و لیرەی تورکی، بەرزبونەوەی تێچوونی بەرهەمهێنان لەو دوو وڵاتە، سەرهەڵدانی هەڵاوسانێکی گەورە، ناچار لەکاتی بازرگانیدا، شمەک وکاڵاکان بەنرخی بەرزتر دەفرۆشرێن و تا دەگاتە دەستی بەکاربەر لەهەرێمدا، تێچوونەکان زیاد دەبن و سەرئەنجام نرخەکان زیاتر دەبن.
هەرچەندە، لێکۆڵینەوەیەکی زانستی و واقعی لەهەرێم وعێراقدا نییە، ئاستی گشتی نرخەکان دیاری بکات، بەڵام بەپێی واقعی بازاڕەکان، ڕێژەی هەڵاوسان، لەئاستێکی بەرزی مەترسیداردایە.
ئامارەکانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، ئاماژە بۆ ڕێژەی (5.3%) ساڵانەی بەرزبونەوە لەئاستی گشتی نرخەکان دەکات، هەر بۆیە بەرزبونەوەی بەرچاوی ئاستی گشتی نرخەکان، بەشاراوەیی لەهەڵکشاندایە.