بۆ کوردی: میدیا هونەر

پێشڕەویی خێرای هێزەکانی داعش لە چەند رۆژی رابردو لە عێراق و داگیرکردنی چەند شارێکی گرنگی ئەو وڵاتە هەموانی تووشی سەرسوڕمان کرد. ناجێگیربوون و هەڵهاتنە ئابڕوبەرانەکەی سوپای عێراق لە بەرامبەر داعش لەگەڵ ئەوەی سەرسوڕهێنەرە بیرهێنەوەی رۆژەکانی روخانی رژێمەکەی سەدام حوسێن بوو. ئەوش خەونی خۆشی ئایەتوڵا شیعەکان و بەڕێوەبەرانی شوێنە ئایینییەکانی شیعەکانی لە باشووری رۆژهەڵاتی عێراق زڕاندوە. هەواڵە گەیشتوەکان لە نەجەف و کەربەلا باسی ئەوە دەکەن سەرکردە شیعەکان خۆیان بۆ هەڵهاتن ئامادە کردوە و ژن و منداڵەکانیان بەرەو ئێران دەنێرن.

سەردانەکەی قاسم سولەیمانی فەرماندەی سوپای قودستی ئێرانیش نەیتوانی نیگەرانیی پیاوە ئایینیەکانی کەربەلا و نەجەف کەم بکاتەوە. ئایەتوڵا سیستانیی بە رەچەڵەک ئێرانی وەک گەورەترین مەرجەعی شیعەکانی جیهان زۆر بە قورسی نیگەرانیی خۆی دەربڕیوە. سیستانی بەشێوەیەک لە شێوەکان هۆکاری روودانی ئەو بارودۆخەی بۆ حکومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران گەڕاندوەتەوە.

زڕباوکی داعش کێیە؟

جیڵ مونییە رۆژنامەنووسی فەرەنسی و شارەزا لە کاروباری عێراق لە ژمارەی نیسانی (٢٠١٤)ی گۆڤاری ئەفریقا – ئاسیا، لە راپۆرتێکدا بە ناونیشانی "قاعیدە لە عێراق و مەتەڵەکانی" نووسیویەتی: "جیهاد بەڵی، بەڵام نەک لە عەرەبستانی سعودیەدا" ئاماژەی بەوەشکردو خەرجییەکانی داعش لە لایەن شازادە عەبدولڕەحمان کوڕی پاشای پێشووی سعودیە، مەلەک فەیسەڵ بن عەبدولعەزیزەوە دابین دەکرێت. مەلەک فەیسەڵ لە ساڵی (١٩٧٥) لە نووسینگەکەیدا بەدەستی فەیسەڵ بن مساعدی برازای کوژرا. دەوترێت لەو رووداوەدا سی ئای ئەی، برازاکەی مەلەک فەیسەڵی بۆ خۆی بەکارهێناوە.

بەپێی راپۆرتێکی رادیۆ نیودەوڵەتیی فەرەنسا یاخیبووەکان لە دوای داگیرکردنی شاری موسڵ لەسەرەتای چونە ناوشار و لە رێگای دەرچوونیش لە شارەکە دوو وێنەی گەورەی سەدام حوسەین و عیزەت ئیبراهیم دوری، جێگری سەدام حوسەین، کە لەدوای روخانی بەعسەوە خۆی شاردوەتەوە، هەڵواسیوە. بەپێی هەندێک سەرچاوە عیزەت ئیبراهیم دوری تەمەن (٧١) ساڵ لەناو خێڵە سونەکانی عێراقدا خۆی حەشارداوە. کاتێک عیزەت دوری لە حەشارگەی خۆیدا ستایشی عەبدوڵای پاشای سعودیە کرد، دەنگۆی ئەوە بڵاوبوویەوە، کە لە سعودیە ژیان بەسەر دەبات. هاوکات هەندێک دەنگۆی دیکەش باسی ئەوە دەکەن کە لە سوریا و یەمەن بینراوە.

رێکخستنەوەی ئەو هێزە بەرگریکارانە، کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێکرا لەسەر بنەمانی پرۆژەیەکی سەدام حوسەینە. سەدام پێش رووخانی رژێمی بەعس پرۆژەیەکی لەسەر بنەمای رێکخستنەوەی هێزە ئیسلامییەکانی سەردەمی پێغەمبەر لە شاری مەدینە پێشبینیکردبوو.

١ – موجاهیدن: پێکهاتوە لە هێزە نەتەوەپەرستە عراقییەکان و خۆبەخشەکانی وڵاتانی دیکە.

٢ -  ئەنسار: ئەندامە شاراوەکانی حزبی بەعس، کە چەند ساڵ پێش رووخانی حکومەتەکەی سەدام بەشێوەی نهێنی کارو چالاکییەکانیان بەڕێوە دەبرد.

٣ -  موهاجرین: ئەو هێزە بیانیانە، کە لە ژێر چاودێریی بەرپرسە شارەزاکانی حزبی بەعسدا لە بواری سەربازی و تەکنیکیدا کارەکانیان ئەنجام دەدەن.

لە ئێستادا داعشیش لەبەشێک لە پرۆژە ئیسلامی – نەتەوەییەکەی سەدام حوسەیندا گونجێنراوە. لە ریزەکانی داعشدا خەڵکی موسوڵمانی وڵاتە جۆراوجۆرەکان دەبینرێن. موسوڵمانانی وڵاتانی باکووری ئەفریقا، فیدراسیۆنی روسیا، وڵاتانی کەنداو و هەروەها ئەو ئەوروپی و ئەمریکیانە، کە هاتونەتە سەر ئایینی ئیسلام، رۆڵێکی گرنگ دەگێڕن.

شارەزایانی بواری هەواڵگری و ئەمنی لە ئەوروپا، لەو بڕوایەدان، کە نزیکەی هەزار خۆبەخشی ئەوروپی، بە تایبەت لە وڵاتانی فەرەنسا، ئەڵمانیا، بەلجیکا و بەریتانیا لە ریزی ئەو موسوڵمانە چەکدارانەدان، کە لە دژی بەشار ئەسەد و نوری مالکی دەجەنگن. زۆربەی موهاجیرە ئەوروپییەکان بریتین لە گەنجانی موسوڵمانی بە رەچەڵەک عەرەب. هەڵبەت هەندێک لەو ئەوروپییانە، کە هاتونەتە سەر ئایینی ئیسلام لەناو ئەو چەکدارانەدا دەبینرێن. ئامارێکی رەسمیی حکومەتی فەرەنسا باس لە کوشتنی ژمارەیەک ئەوروپی لە سوریا دەکات، کە (٣٠) کەس لەو خۆبەخشانە هەڵگری ناسنامەی فەرەنسی بوون.

بەرەی جیهاد، ئازادی و یەکێتی نەتەوەیی

ناوی رێکخراوێک، کە لە پرۆژەکەی سەدام حوسەین بە میرات ماوەتەوە "بەرەی ئازادی و یەکێتی نەتەوەییە" جێبەجێکار و فەرماندەی ئەو رێکخراوە عیزەت دوریی جێگری سەدام حوسەینە و لە حەشارگەکەیەوە ئەو رێکخراوە بەڕێوە دەبات. ئەمریکییەکان بۆ خەڵاتێکی (١٠) ملیۆن دۆلارییان بۆ سەری عیزەت دوری داناوە.

لەپێش هەمو شتێکەوە لەم کاتەدا ئامانجی سەرەکیی ئەو یەکگرتنە رووخانی حکومەتەکەی نوری مالیکییە. (ئەگەر بۆیان بکرێت لەم رەمەزاندا بیڕوخێنن). ئەو گروپە کار بۆ ئەوە دەکات، کە پاش سەرکەوتنی لە عێراقدا بە هاوکاریی گروپەکانی داعش و تورکمانەکانی نیشتەجێ لەسەر سنورەکانی سوریا(١)، بەشی سونەنشینی حکومەتە شیعە عەلەوییەکی سوریا بخەنە سەر حکومەتە ئیسلامییەکی خۆیان و لەوێشەوە لە عێراقدا سونە بکەن زۆرینە. هەندێک سەرچاوە ئاماژەیان بەوە کردوە لە ئێستادا پێکدادان لە نێوان تورکمانەکان و هێزەکانی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر کۆنترۆڵکردنی ناوچە سونەنشینەکان دەستیپێکردوە(٢).

عیزە دوری لە چاوپێکەوتنێکی تایبەت لە حەشارگەکەی خۆیەوە لەگەڵ جیڵ مونییە وتویەتی: ئێمە خەڵکێکین، کە هیچمان جگە لە ژیان لە ئازادی و رێزدا ناوێت". عیزەت دوری ئاماژەی بەوەشکردوە: "ماوەی (١٠) ساڵە خۆڕاگری عێراق لە فەلوجە و رۆمادی، کرما و خلیدیا هێرشبەرە رۆژئاواییەکان و هاوپەیمانەکانی بە چۆکدا هێناوە. زیانی مادی و مرۆیی گرنگی لێدراوە. خۆڕاگریی عێراق توانیویەتی چاوی جیهانیان لە دژی ئەو درۆیانە، کە بە ناوی بەرگری لە ئازادی و دیموکراسی و مافی مرۆڤ بڵاوی دەکەنەوە، بکاتەوە. ئەمڕۆش وەک دوێنی خەڵکی ئەنبار لە پشت شێخەکان و عولەماکانی خۆیانەوە راوەستاون. ئەوان لەدژی میلیشیا سەفەوییەکان (شیعە دانراوەکانی دەستی ئێران) و بەکرێگیراوەکانیان دەجەنگن. خزبی بەعس و موجاهیدەکانی و خۆڕاگریی نەتەوەیی – ئیسلامی لە یەکگرتوویەکی تەواو لەگەڵ شۆڕشگێڕانی پارێزگای ئەنبار و نەینەوا و دیالە و ناوچەکانی دیکە لەدژی نابەرابەرییەکان راپەڕیون. ئێمە نەتەوەیەکین، کە شتێکمان جگە لە ژیان لە ئازادی و رێزدا ناوێت. ئەم خەڵکە سوکایەتی و گۆشەگیرکردن قبوڵ ناکەن. دەستدرێژیکردنە سەر رۆمادی و فەلوجە خەڵکی بۆ راپەڕین هاندا. ئەوەش نیشانەی رەتکردنەوەی ئەو رژێمەیە، کە لە لایەن بیانیەکانەوە دانراوە". 

ئەو قسانەی عیزەت دوری دەرخەری ئەوەن، کە بە پێچەوانەی پڕوپاگەندەی میدیاکانی رۆژئاوا و کۆماری ئیسلامی هێشتا بابەتی سەدام حوسەین کۆتایی پێنەهاتوە و میراتگرەکانی سەدام بەدوای گەڕانەوەی دەسەڵاتە لەدەستڕۆیشتوەکەیانەوەن.

داوی داعش

جگە لە ئەمریکا و هاوپەیمانە رۆژئاواییەکانی، ئێران و تورکیا و هەرێمی کوردستانی عێراق زۆر بە قورسی نیگەرانی بارودۆخەکەن. گەرچی کوردەکان ئەو دەرفەتە زێڕینەیان زۆر بە باشی قوستوەتەوە و زۆربەی بنکەکانی سوپا هەڵهاتوەکانی عێراق لە کوردستان و شارە هاوسنورەکانی هەرێمی کوردستان خستوەتە ژێر کۆنترۆڵی خۆیان، بەڵام ئەوە سەرەتای رووداوێکی نوێ و خوێناوییە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە نزیک سنوورەکانی رۆژئاوا و باشوری ئێران.

هێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامی، سوپای پاسداران و ئەرتەش لە رووی سەربازی و ئابوورییەوە توانای چونە ناو جەنگێکی نەخوازراویان لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێران نییە. هەر جۆرە دەستێوەردانێکی سەربازیی درێژخایەن لە خاکی عێراق دەبێتە هۆی زیانی قەرەبوو نەکراو بە هێزە سەربازیەکان و ئابورییە داڕماوەکەی ئێران. ئەوەش ئاواتی لەمێژینەی عەرەبەکانی کەنداوە، کە بە نانەوەی داوی داعش دەیانەوێت حکومەتی ئێران بخەنە زەلکاوەکەی عێراق.

کۆماری ئیسلامی تەنها دەتوانێت هەر وەک رابردوو بە پڕچەک کردنی شیعەکانی عێراق و بە هاوکاریی هێزە کارامە و هەواڵگرییەکەی سوپای پاسداران ئەرکی بەرگریکردن لە شیعەکان و شوێنە پیرۆزەکانیان لەخاکی عێراقدا بخاتە ئەستۆی خودی عێراقییەکان. سەرباری ئەوەش شیعەکانی عێراقیش بەرژەوەندیی مادی خۆیان زیاتر بەلاوە گرنگە تاوەکو بەرگریکردن لە شوێنە پیرۆزەکانی شعیە، چونکە بەهۆی بڵاوبوونەوەی پێکدادان لە ناوچەکانی کەربەلا و نەجەف و سامەڕا سەردانی گەشتیارە شیعەکان بۆ ئەو ناوچانە کۆتایی پێدێت و ئەوەش لە ئیستاوە بوەتە هۆی نیگەرانیی کاسبکارانی شیعە و پیاوە ئایینییەکانی ناوچەکە.

پەراوێز:

(١) – مەبەست لە تورکمانە سونەکانی ناوچەکانی تەلەعەفەر و دوروبەری موسڵە. ئەوەش لەکاتێکدایە زۆربەی تورکمانەکانی تەلعەفەر سەر بە ئایینی شیعەن و ژمارەیەکی کەمیان سونەن.

(٢) -  پێشمەرگە لە گەڵ تورکمانەکان بۆ داگیرکردنی ناوچە سونە عەرەبییەکان هیچ پێکدادنێکی نەبووە. بەپێچەوانە حکومەتەکەی مالکی رێگای نەداوە پێشمەرگە بە هانای خەڵکی تەلعەفەر و موسڵەوە بڕوات و لە دەستی چەکدارەکانی داعش بیانپارێزێت. لە لایەکی دیکەوە پێشمەرگە هیچ ناوچەیەکی سونەنشینی عەرەبیی کۆنتڕۆڵ نەکردوە، بەڵکو ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم، کە دەکەونە سنووری مادەی (١٤٠) وەک ئەرکێکی نیشتیمانی و مرۆیی و نەتەوەیی خستوەتە ژێر کۆنتڕۆی خۆی. 

سەرچاوە:

http://radiokoocheh.com/article/248863