"لە هیچ وڵاتێکی فیدراڵ هەرێمەکان ئازاد نین بە ئارەزوی خۆیان مامەڵە بە سامانە سروشتیـیەکانیان بکەن"

پسپۆڕێکی یاسای دەستوری و مامۆستای کۆلێژی یاسا لە زانکۆی سلێمانی ڕایدەگەیەنێت" ماددەی 112ی دەستوری عێراق مانای ئەوە نیـیە حکومەتی هەرێمەکان یان پارێزگاکان ئازادن لەوەی کە بە ئارەزووی خۆیان مامەڵە بە سامانە سروشتیەکانیانەوە بکەن، جگە لەمە لە هیچ وڵاتێکی فیدراڵدا ئەمە ڕێگەپێدراو نییە". 

د. شۆڕش حەسەن پسپۆڕی یاسای دەستوری و مامۆستای کۆلێژی یاسا لە زانکۆی سلێمانی بە دەنگی ئەمریکای ڕاگەیاند" ئەم داوایە لە 2012 تۆمارکراوە لە دادگای فیدراڵی باڵای عێراق، واتە بڕیاردان لەم کاتەدا‌ دوای 10 ساڵ لەم داوایە پرسیار لەسەر دادگای فیدراڵی باڵای عێراق دروست دەکات کە بۆچی لەم کات و ساتەدا نەک بەلای ئێمەی کوردەوە تەنانەت بەلای زۆربەی ئەوانەی ئێمە قسەمان لەگەڵ کردوون لەوانە هەندێک مامۆستایانی دەستوری پرسیار دەخاتە سەر دادگای فیدراڵی باڵای عێراق وەک ئەوەی دادگای فیدراڵی بیەوێت خۆی لە بابەتە سیاسیەکاندا بێتەناوەوە و دەستێوەردان بکات، بۆیە لە هەندێک لە بڕیارەکانی پێشتریشی کە دەریکردووە وا دەردەخات بیەوێت دەستێوەردان بکات لە بابەتە سیاسیەکاندا نەک وەکو دادگایەکی بێلایەن و سەربەخۆ بیەوێت پارێزگاری لە دۆخی دەستور بکات". 

ئەو پسپۆڕە دەستورییە زیاتر بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی ڕونکردەوە و وتی" لە ئاستی بڕیارەکە کۆمەڵێک بڕگەی تێدایە کە چوار بڕگەی تێدایە بەڵام بڕگەی یەکەمی نەبێت ئیشی دادگایە نووسیویەتی بڕیاریداوە لەسەر ماددەی 31ی یاسای نەوت و غازی هەرێمی کوردستان ژمارە 20ی ساڵی 2007 ئەم بڕگەیە نەبێت بڕگەکانی تری دەڵێت حکومەتی هەرێم پابەند دەکەین بەوەی بەرهەمە نەوتیـیەکان ڕادەستی حکومەتی فیدراڵی بکاتەوە، بڕگەی دووەمی چاودێری پوچەڵبوونەوەی ئەو گرێبەستە نەوتیانە بکرێت ئەمە هەمووی ئیش و اختصاص- پسپۆری دادگا نییە کە قسەی لەسەر بکات لە اختصاص- پسپۆری دادگا دەستوریەتی یاساکەیە، یاسای نەوت و غازیش کە لە هەرێمی کوردستان دەرچووە یان یاسایەکە لە عێراقی فیدراڵی دەنووسرێت ملکەچە بۆ چاودێریکردنی ئەم دادگایە کە ئایا لەگەڵ دەستوری عێراقی گونجاوە یاخود نا، بڕگەی یەکەمی بە ڕاستی بڕگەیەکی دەستورییە کە دەڵێت ئەم یاسایە نادەستوریە ئەم اختصاص- پسپۆری ئەم دادگایەیە، بەڵام هەر سێ بڕگەکەی تری ئیشی دادگا نییە چونکە کاتێک دادگا دەڵێت ئەم یاسایە نادەستورییە ئیتر هەرچی لەسەر بنەمای ئەم یاسایە دروستکرابێت وەکو ئیمتیازاتێک بۆ حکومەتی هەرێم یان بۆ هەر لایەنێکی تر دروستکرابێت دەسەڵاتەکانی حکومەتی فیدراڵی بۆیان هەیە کە ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی جێبەجێ بکەن ئەوە پێویست ناکات دادگای فیدراڵی خۆی باسی ئەو بابەتانە بکات بڵێت حکومەتی هەرێم پابەند دەکەین بەوەی کە هەموو داهاتە نەوتیەکانی ڕادەستی حکومەتی فیدراڵی بکاتەوە یاخود ئەو شتانەی تر کە لە بڕگەی سێیەم و چوارەمیشدا هاتووە". 

د. شۆڕش حەسەن وتیشی" لە بڕگەی یەکەمی ماددەی 110 مسەلەی سیاسەتی ئابوری و دارایی و ئەوانەی کە پەیوەندی هەیە بە سەروەریی وەڵاتەکەوە هەیە (اختصاصی حصری- پسپۆری تایبەتی) حکومەتی فیدراڵیە بەڵام لە ماددەی 112 کە باس لە هاوکاری حکومەتی ناوەند لەگەڵ حکومەتی هەرێمەکان و پارێزگاکان دەکات بۆ بەڕێوەبردنی نەوت ئەمە مانای ئەوە نییە حکومەتی هەرێمەکان یان پارێزگاکان هەمووی ئازادبن لەوەی کە بە ئارەزووی خۆیان مامەڵە بە سامانە سروشتیەکانیانەوە بکەن و گرێبەست بکەن چونکە لە هیچ وڵاتێکی فیدراڵی ئەمە ڕێگەپێدراو نییە لەبەر ئەوەی سەروەریی بەدەست حکومەتە فیدراڵیەکەیە تەنها حکومەتە فیدراڵیەکەیە کە کەسایەتی یاسایی هەیە ئەگەر هاتوو کێشەیەک لەو گرێبەستانە دروستبوو کە هەرێمەکان دەیکەن، هەرێمەکان ناتوانن بەرگری لە مافی خۆیان بکەن لە بەرامبەر ئەو وڵاتانەی کە گرێبەستیان لەگەڵدا کردوون بۆیە ئەگەر گرێبەستیش بکەن دەبێت بە ئاگاداری حکومەتی فیدراڵ بیکەن بۆ نمونە ئەمەریکا یان بەریتانیا چەند هەرێمێکە بۆ نمونە ئەڵمانیا 16 هەرێم زیاترە یان ئەمەریکا 50 هەرێمە ئەگەر هەر هەرێمێک لەلای خۆیەوە گرێبەستی نەوتی بکەن و نەوت بفرۆشرێت بێگومان فەوزا دروست دەبێت لە وڵاتەکە بەڵام هەرێمی کوردستان تا ئێستا بەو شێوەیە هاتووە لەبەر ئەوەی لە عێراق یەک هەرێمە بۆیە چاوپۆشیش کراوە لەوەی بۆیە لە پێش 2005 وە هەرێمی کوردستان وەکو نیمچە دەوڵەتێکی سەربەخۆ مامەڵەی کردووە دەسەڵاتەکانی فیدراڵیش چاوپۆشیان کردووە و بێدەنگ بوون لە ئاست ئەمەدا بۆیە ڕێچکەی خۆی گرتووە بەڵام ئەم بڕیارە لە ئانوساتێکی ئاوادا نیشانەیەکی پرسیار لەسەر دادگا دروستدەکات". 

باسی لەوەشکرد، ئەم فیدراڵیەتەی عێراق لە سەرەتادا بە تەوافق- سازان دروست بووە هەرچەند دەستوری 2005 هەتا یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت کەمتر بنەماکی سازانی لەخۆگرتووە بەڵام ئەوەی لەسەر ئەرزی واقیع دەبینرێت هەتا ئێستا ئەم سازانە ڕەچاودەکرێت و موراعاتی کراوە بۆیە ئەم مەسەلەیە ئەم بڕیاری دادگایە کە ئێستا دەرچووە لەوانەیە بە کاریگەری دۆخێکی سیاسیەوە دەرچووبێت لەم کاتەدا بۆیە هەمیشە بارودۆخە سیاسیەکان لە سەرووی بارودۆخە دەستوری و یاساییەکانە بۆیە لەوانەیە لە ڕێککەوتنێکی سیاسیدا ئەم مەسەلەیە پشت گوێی بخرێت.

دەشڵێت" ئەم بڕیارە کۆتاییە تانەدانی لێی نییە و دەبێت دەسەڵاتەکان پێوەی پابەندبن هیچ بوارێکی تر نییە مەگەر بواری سیاسی ماوە کە سازانی سیاسی لەوانەیە ئەم بڕیارە بخاتە لاوە چونکە هەمیشە دەوڵەتی فیدراڵی بە ڕەزامەندی پێکهاتەکان دروست دەبێت واتە بە زۆر دروست نابێت بەڵام فیدڕاڵیەتی عێراق فیدڕاڵیەتێکی تایبەتمەندە بەناچاری ئەم فیدڕاڵیەتە دروستبووە نەک بە ئارەزوومەندانە بەڵام ئەگەر دەوڵەتێکی فیدراڵی بێت و بە ئارەزوومەندا دروست ببێت ئیتر هەموو کێشەکانی بە ئارەزوومەندا چارەسەر دەکەن، ئەگەر لە هەرێمی کوردستان ڕاپرسیەکی ئازادانە بکرێت خەڵک حەزدەکات دەوڵەتێکی سەربەخۆی هەبێت نەک بەو فیدراڵیەتە بمێنێتەوە، کێشەی عێراق بە گشتی و هەرێمی کوردستانیش ئەوەیە بە ڕاستی دەسەڵاتداران لە دوای 2003 وە نەهاتوون وەکو پێویست خزمەت بە هاوڵاتیانی عێراق و هاوڵاتیانی کوردستانیش بکەن، بۆ نموونە مەسەلەی پاشەکەوتی موچە و بڕینی مووچە کە کارێکی نایاساییە بەپێی نیزامێک کە ئەنجومەنی وەزیران دەریکردووە کە بڕیارێکی نادەستوریە داوای لەسەر بەرزکراوەتەوە بۆ ئەم دادگایە بەڵام ئەم دادگایە دەڵێت لە اختصاصی- پسپۆری ئێمە نییە لە کاتێکدا ئەمە پێشێلکاری مەبدەئی یەکسانی و مافی هاوڵاتیانی کورد لە عێراق بۆیە بە ڕاستی هەموو بابەتەکان لە عێراق مەسەلەی نەبوونی سەروەری یاسایە چ لە عێراق و چ لە هەرێمی کوردستانیش بۆیە هەموو ئەم گرێبەستانەی لە عێراق و لە هەرێمی کوردستانیش دەکرێت لە پێناو خزمەتی هاوڵاتیان نییە، وڵاتێکی وەکو عێراق لە پێشەوەی وڵاتانی گەندەڵکارانە، ئەگەر سەیری عێراق بکرێت شارەکانی خزمەتگوزاری تێدا نییە و خەڵکەکەی لە دۆخێکی خراپدا ژیانی دەگوزەرێنێت بە هەمان شێوە لە هەرێمی کوردستانیش ئەمە نیشانەی ئەوەیە کە بە ڕاستی دەوڵەتی یاسامان نییە کە دامەزراوەکانمان لە پێناوی خزمەتی هاوڵاتیدا بێت". 


PM:01:15:18/02/2022