كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان (كەنەكە) مەترسی لەسەر ئایندەی زمانی كوردی نیشاندا و رایدەگەیەنێت "مخابن لە مێژەوە و تا ئێستاش بە بەردەوامی زمانی كوردی لەژێر هەڕەشەی لە ناوچوون و تواندنەوەدایە".
ئەمِڕۆ رۆژی جیهانی زمانە، كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان (كەنەكە) لە راگەیەنراوێكدا رایگەیاندووە "مخابن لە مێژەوە و تا ئێستاش بە بەردەوامی زمانی كوردی لەژێر هەڕەشەی لە ناوچوون و تواندنەوەدایە، هەروەه ئمژەی بەوەكردووە، پێویستە دەسەڵاتدارانی كوردیش، لە مەترسی نەبوونی سیاسەتی زمانیی و پلانی زمانی ئاگاداربكرێنەوە، چونكە زمان جیا لە هۆكاری پەیوەندی نێوان تاكەكاندا، بۆ ئێمە ناسنامە و بوونمانە. ئەركیشمانە بیپارێزین، خزمەتی بكەین، گەشەی پێبدەین و بیگەیەنینە ئاستی نێودەوڵەتیەوە ".
دەقی راگەیەنراوەكە..
رۆژی جیهانی زمانی دایك پیرۆز بێت
نەتەوەكانی جیهان هەر یەك بە شێوازی خۆیان یادی 21 ـی شوبات، رۆژی جیهانیی زمانی دایك دەكەنەوە. ئەگەر بۆ زۆربەی ئەو نەتەوانە تەنها بۆنەیەكی زمان بێت، ئەوا بۆ ئێمەی كورد و نەتەوەكانی تری كوردستان واتایەكی بەرفراوانتر، قووڵتر و گرنگتری هەیە. لە پرۆسەی چەندین ساڵەی داگیركاری و زاڵبوونی زمانی نەتەوە سەردەستەكان بەسەر زمانی كوردی و زمانەكانی دیكەی كوردستان دا، هەروەها قەدەغەكردن لەلایەك و هەوڵە بە پلانكراوەكانی دەوڵەتان بۆ شێواندن و سووككردنی زمانی كوردی لەلایەكی تر بە ئامانجی لەناوبردن و سڕینەوەی، وای كردووە كە زمان وەك كۆڵەكەیەك و وەك شەنگەستەیەكی چارەنووسساز و پەیوەست بە بوون و هەبوونی كورد وەك نەتەوە سەرەدەری لەگەڵدا بكرێت. مخابن لە مێژەوە و تا ئێستاش بە بەردەوامی زمانی كوردی لەژێر هەڕەشەی لە ناوچوون و تواندنەوەدایە. بە تایبەتی لەباكور و رۆژهەڵاتی نیشتمان ئەو مەترسیە زیاتر بەدی دەكرێت. ئەوەی كە زیاتریش لە ژێر ئەو فشارەدایە و خاڵی لاوازیەتی، پەیوەندی بە بەكارنەهێنانی زمانی دایكە لە قسەپێكردن لەنێوان بە گشتیی ئەندامانی خێزان و كۆمەڵ لە ژیانی رۆژانە دایە. لە هەمووشی گرنگ تر، كە زمانی دایكیی لە پرۆسەی خوێندندا زمانی سەرەكی فێركردن نییە.
هەر چەندە بە درێژایی مێژوو، بۆ ئێمەی كورد زمان سەنگەری بەرگریی و مانەوە بووە و بە بەردەوامیش ئەم سەنگەرە پێویستیی بە زیاتر پتەو و بەهێزتركردنی هەبووە. برەوپێدانی هەبوون و مانەوەی كورد وەك نەتەوەیەك بە رەسەنایەتی خۆیەوە، بۆیە هەر چەند زیاتر رەگ لەناخی بەگشتی ئۆرگانەكانی كەسێتی كورد دا جێگیربكرێ هەر كەمە.
زمان بۆ هەر نەتەوەیەك هێز و ستوونی مانەوەیەتی، غافڵبوون لە ئاریشەكانی زمان و گوێنەدان بە ئازارەكانی زمان و بەرەنگارنەبوونەوەی هێرشەكان لەسەر زمانی دایك، رێڕەوەكەی بەر بە نەمان و لەناوچوونە.
-لە باشوری كوردستان پەڕلەمان و حكومەت و دامەزراوەی فەرمی هەیە و لەناو دەستوری دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراقدا دان بە زمانی كوردی نراوە. بەڵام بەهۆی نەبوونی سیاسەتی زمانی و پلانی زمانییەوە، دۆخی زمانی كوردی زۆر شپرزە و لەبەردەم كۆمەڵێك ئاستەنگیدایە. بۆیە پێویستە بە قورسایی و گرنگیپێدانێكی زۆرەوە حكومەتی هەرێم ئەو ئاستەنگیانانە وەلا بنێت و بە جیدی كار بۆ بەرێكخستن و بە دامەزراوەییكردنی كەناڵەكانی زمان و پەروەردەدا بكات.
-لە رۆژاوای كوردستان سەرەڕای ئەوەی كە لە بارودۆخێكی هەستیار و ژێر هەڕەشەی داگیركاری و شەڕ و بەرخۆدان دایە، لەو بارەیەوە ویست و ئیرادەیەكی بەهێز بەدی دەكرێ و لەژێر ئەو شەرت و مەرجە ناهەموارەیدا. بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر لە دام ودەزگاكانی فێركردن و پەروەردەییەكانیەوە پرۆسەی خوێندنی بە زمانی كوردی و سریانی دامەزراندووە و پەیڕەو دەكرێت.
-لە هەر دوو بەشەكەی تری نیشتیمان، جگە لەوەی كە لەپرۆسەی خوێندندا ناخوێندرێت، لە زۆر رووەوە بە رێگای مەزهەبی، دینی و رەگەز و نژادپەرستی سیستەمی دەستهەڵاتی داگیركەرانەوە، زمانی كوردی و زمانەكانی تری پێكهاتەكانی كوردستان لەژێر مەترسی گەورەدان. بەتایبەتی زاراوە و بنزاراوەكانی هەورامی – ماچۆ، زازاكی – كرمانجكی و كەلهوڕی و ئەوانی تر، هەروەها ئاسوری- سوریانی و كلدانی و ئەرمەنیش لەگەڵیاندا و هەندێك لەو زاراوە كوردیانە لە باشور و رۆژاواش بە هەمان شێوە لەبەردەم ئەو مەترسیەدان.
فرە زاراوەیی زمانی كوردیدا نیشانە و هێزی دەوڵەمەندیەكەیەتی. بۆیە دەبێ زمانی كوردی بە هەموو زاراوەكانیەوە هەر یەكە و لە شوێنی جوگرافی قسەپێكەرانی لە یەك ئاست و گرینگی پێدان پپارێزرێن و كە دەرفەتی بوو بە رەسمی لە پرۆسەی خوێندندا بخوێندرێت و پەرەی پێبدرێت.
بێگومان بەشی دەرەوەی نشتیمانیش كە ژمارەیەكی یەكجار زۆری كورد لە تاراوگە دەژین و دەمێكە تێكەڵی كلتور و زمانی ئەو وڵاتانە بوون، یان دوو زمانی دایكیان لە كەسایەتی خۆیاندا هەڵگرتووە، گرنگە زامانی شیرینی كوردی بە زیندووی و پەرەپێدراوی بمێنێتەوە و لە ونبوون و نەمان بپارێزرێت.
لەم سۆنگەیەوە وێڕای پیرۆزبایی، گرنگە ئەم رۆژە بكرێتە دەرفەتی كار و خەباتی زیاتر بۆ ئەوەی سەرنجی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و رێكخراوەكانی تایبەتمەندی پرسی زمان و كلتور بەلای هەڕەشە و فشارەكانی داگیركەرانی كوردستان لەسەر زمانی كوردی و زمانی پێكهاتەكانی تری كوردستان رابكێشرێت.
ئێمە لە كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك، سەرباری دەستخۆشی لە هەموو هەوڵێكی رێكخراو و كەسانی خزمەتی زمانی كوردی و بردنە نێو دونیای پەیوەندیەكان و ئامێرەكانی وەرگێڕانی دیگیتاڵ و تەكنەلۆژیاوە بە بەرز دەنرخێنین و بۆنەی 21 ـی شوبات رۆژی جیهانی زمانی دایك دەكەینە دەرفەتێك و داوا لە هەموو سازیەكانی زمان، كلتور و پەروەردە و میدیاكان دەكەین كە بە رووی هەموو مەترسی و هەڕەشەكانی سەر زمانی كوردیدا بوەستنەوە، هاوكات ئەركی رەوەندی كوردیشە كە رێكخراوەكانی تایبەت بە زمان بخەنە بەردەم بەرپرسیارێتی و لە پلانی داگیركەرانی كوردستان بۆ سەر زمان بێدەنگ نەبن.
پێویستە دەسەڵاتدارانی كوردیش، لە مەترسی نەبوونی سیاسەتی زمانیی و پلانی زمانی ئاگاداربكرێنەوە، چونكە زمان جیا لە هۆكاری پەیوەندی نێوان تاكەكاندا، بۆ ئێمە ناسنامە و بوونمانە. ئەركیشمانە بیپارێزین، خزمەتی بكەین، گەشەی پێبدەین و بیگەیەنینە ئاستی نێودەوڵەتیەوە.
كۆمییسیۆنی زمان، كلتور و پەروەردە
كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك
20 ـی شوبات 2023 - برۆكسل