جیاوازی هەیە لەنێوان قەیرانی دارایی‌و قەیرانی موچە. هەرێمی كوردستان هەردوو قەیرانەكەی هەیە پێكەوە، بۆیە بە دۆخێكی دژوارو نەخوازراودا دەڕوات. لە قەیرانی دارایی خەتای هەرێم نیە، بەڵام لە قەیرانی موچە هەرێم خۆی بەرپرسیارە..چۆن؟
كاتێك هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەناو خاكی توركیادا بەرەو رۆژئاوای كوردستان رۆیشت، هێزە رەگەزپەرستەكانی توركیا حكومەتی وڵاتەكەیان هەراسان كرد، سەرۆكی حكومەتیش بۆ ئەمە گوتی: هێزی پێشمەرگە هێزی هەرێمێكی فیدڕاڵی عێراقە‌و بەشێكە لەسوپای ئەم وڵاتە‌و ئێمە وەكو سوپای عێراق رێگەمان پێداوەو ئەمەش لەدەستوری هەمیشەیی عێراق بۆ كورد سەلمێندراوە.
قسەكەی سەرۆك وەزیرانی توركیا راستە، بۆ دارایی‌و نەوت فرۆشتن‌و باج‌و گومرگیش ئەم پاساوە راستە. هەرێمی كوردستان لەدەرەوەی كوردستان بەشێكی دانەبڕاوی دەوڵەتی عێراقە، سیاسەتی فەرمی نەتەوەیەكگرتوەكان(الامم المتحدە)، سیاسەتی فەرمی ئەنجومەنی ئاسایش(ئەمریكا، روسیا، بەریتانیا، فەرەنسا، چین) یەكپارچەیی عێراق‌و سەروەری عێراقە، خۆشتان دەزانن نەتەوەیەكگرتوەكان‌و ئەنجومەنی ئاسایش دنیا بەڕێوەدەبەن‌و سیاسەتی جیهانی لای ئەوانە‌و كاركردنی نێودەوڵەتی‌و ئیقلیمی هەرگیز بەبێ ئەوان ناكرێت. بەڵام هەرێمی كوردستان هات بۆڕی نەوتی سەربەخۆی ناردە دەرەوەی عێراق، سیاسەتی ئابوری خۆی لەعێراق جیاكردەوە، رایگەیاند خۆی نەوتی خۆی دەفرۆشێت، بەمجۆرە بیانوی قانونی‌و دەستوری‌و سیاسی دایە دەست حكومەتی عێراق كە بودجە‌و موچەی هەرێمی كوردستان ببڕێت، بەبێ ئەوەی كەس بتوانێت فشاری لەسەر دروست بكات، نەتەوەیەكگرتوەكان‌و ئەنجومەنی ئاسایش چۆن قبوڵ دەكەن دەوڵەتێك قوتی بەشێكی وڵاتەكەی ببڕێت، تەنانەت لەسەر تەقینەوەیەك جاری وایە دانیشتنی تایبەت ئەنجام دەدەن، لەسەر روداوێك بەیان‌و لێدوانی فەرمی بڵاودەكەنەوە، ئەی چۆنە لەسەر برسیەتی‌و هەژاری‌و بێ موچەیی خەڵكی كوردستان قسە بەدەوڵەتی عێراق ناڵێن؟ چونكە قەیرانەكە خۆت دروستت كردووە، ناردنی نەوت بەبۆڕی بۆ دەرەوەی دەوڵەتەكەت كە ناوی (عێراقە؟) مانای پێشێلكردنی سەروەری نێودەوڵەتی‌و یاساكانی نەتەوەیەكگرتوەكان‌و ئەنجومەنی ئاسایش، هەرێمێك چۆن دەتوانێت گرێبەستی پەنجا ساڵی لەگەڵا دەوڵەتێكی دیكە ئیمزا بكات بەبێ دەوڵەتەكەی خۆی..ئێمە بینیمان كاتێك هەرێمی كوردستان نەوتی ناردە دەرەوە چۆن عێراق بەیەك دوو كەیسی یاسایی توركیای هەراسان كرد، كار گەیشتە ئەوەی توركیا رایگەیاند ئێمە تەنها لە 17% دەدەینەوە هەرێمی كوردستان‌و ئەوەی دیكە دەنێرینەوە بۆ حكومەتی ناوەندی بەغدا. واتە نەوتی خۆت تەنها بەشی لە 17% وەردەگریەوە كە لە دەستور‌و موازنەی حكومەتی عێراقدا هاتووە، ئەمەش پەیامێكی زۆر رون‌و بێ گرێ‌وگۆڵە بۆ هەرێمی كوردستان. دیار نەبونی بازاڕی فرۆشتنی نەوت‌و ئەو كۆمپانیایانەی كە نەوتی كوردستان دەكڕن مانای ئەوەیە بەقاچاخ نەوت دەفرۆشی، ئەمەش دوورە لەرەهەندی دەستوری‌و یاسایی‌و شەرعی، واتە كە نەوت ئەنێریتە بازاڕەكانی جیهانی چۆن دەكرێت بڕیاری نێودەوڵەتیت لەپشت نەبێت، بۆ نمونە نەتەوەیەكگرتوەكان.
هەرێمی كوردستان بەهۆی شەڕی تیرۆریستانی داعشەوە نازی پەیدا كرد، نەتەوەیەكگرتوەكان‌و ئەنجومەنی ئاسایش لەبەر جەنگی داعش‌و قوربانی گەلی كورد‌و پێشمەرگە، بابەتی نەوتت لەگەڵا باس ناكەن، ئەگینا بڕوا بكەن بەپێی یاساكانی خۆیان لەدنیا شەرمەزاریان دەكردی بەناوی مافیای نەوت‌و قاچاخی نەوت. چونكە دەستكاری كردنی بازاڕی جیهانی وزەو نەوت‌و سوتەمەنی پێویستی بە بڕیاری ئەم دەوڵەتانەی جیهانە. بۆیەش فشار لە حكومەتی عێراق ناكەن سەبارەت بە ناردنی موچەی خەڵكی كوردستان. چونكە خۆت بەدەستی خۆت بەهانەت داوە دەست. راستە ئێمە كێشەی بونیادی‌و گەورەمان لەگەڵا حكومەتی عێراق هەیە وەكو كەركوك، پێشمەرگە، ناوچە دابڕێندراوەكان، دەسەڵات، ...هتد، بەڵام كێشەی موچەمان لەگەڵا حكومەتی ناوەندی نەبوو. بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكانی دەنارد. پارەی دەنارد بۆ هەرێم.
وەك سەرەتا گوتم جیاوازی هەیە لەنێوان قەیرانی دارایی‌و قەیرانی موچە، بۆ نمونە سعودیە كە رۆژانە(10) ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردە دەكات، ئەمریكا بەم هەموو زەبەلاحیە ئابوریە، توركیا بەم هەموو گەشتیاری‌و پیشەسازیە، دەوڵەتانی یەكیەتی ئەوروپا بەم هەموو پرەنسیپە ئابوریە رێكخراوە، خاوەنی قەیرانی دارایین، بەڵام خاوەنی قەیرانی موچە‌و پەرەپێدانی شارەوانی‌و پارێزگاكانیان نین. لەم دنیایە ئەوە بەس كوردستانە قەیرانی موچەی بەم سەختیە هەیە. لێرەدا بە دوو گریمانە كۆتایی بەم بۆچونەمان دەهێنین:
یەكەم: چۆن دەكرێت ئابوری خۆت لە دەوڵەتی ناوەندی جیابكەیتەوە، بەبێ ئەوەی پاشەكەوتی دوو ساڵی موچە‌و بودجەی پەرەپێدانت لە گیرفانت نەبێت، تۆ كە نەتوانی پارەی یەك مانگی موچە دابەش بكەیت، ئەی چۆن راستەوخۆ بۆڕی نەوت ئەنێریتە دەرەوە‌و ئابوری سەربەخۆ رائەگەیەنیت. راوێژكار‌و پسپۆرەكانی ئەم دەسەڵاتە بەچ عەقڵێك موجازەفەی وا گەورە بە بژێوی‌و ئابوری‌و ئایندەی ئەم هەرێمەوە دەكەن. كەس هەیە لەدنیادا بەم رادەیە كورت بین‌و نەخوێندەوار.
دووەم: پارەی گومرگ‌و داهاتی ناوخۆ‌و بۆڕی نەوت‌و كەشتیە نەوتیەكان زۆر لەموچە‌و بودجەش زیاترە‌و بەش دەكات، بەڵام بەهۆی قەیرانی سیاسی ناوخۆوە سزای سیاسی خەڵكی كوردستان دەدرێت، بۆ ئەم گریمانەیە دەبێت میللەت خۆی وەڵام بداتەوە‌و شیكاركردنی لای نوسینەكەی من نیە.