مێژووی مرۆڤایەتی بە گشتی و پەیوەەندی نێوان وڵاتان و میللەتانی جیهانوهۆز و تیرەو بنەمالە سیاسی و دینیەكان و حیزبەكان لێواو لێون لە كێشەو شەڕو ئاژاوەو ناكۆكی و یەكتری لەناوبردن و لەت لەت بون و لێكترازان . هۆكاری هەموو ئەو ڕوداوانەش تەنهاو تەنها لەسەر درێژەدان بەمانەوە لە ژیان و بەرژەوەندی تایبەتیدا بوە ، جا بەرژەوەندییەكان مادی بووبێت یان دەسەڵاتی دینی یان سیاسی.
زوربەی هەرە زۆری ئەو لەتبون وپارچە پارچە بونەش بارودۆخەكەی بەرەوبارو دۆخێكی خرابتر بردوە نەك چاكتر و دواجار هەر مرۆڤەكان بونە قوربانی ئەو ناكۆكیانەی كە ڕویانداوە .
لێرەدا زۆر بە خێرایی هەندی نمونەتان بۆ باس دەكەم : ئەوەتەی دەوڵەتی عێراقی دروست بوە كەمینەی سوننە زۆرینەی شیعە دەچەوسێنێتەوە ،بەڵام ئیستا كە شیعەكان خۆیانباڵادەست و خاوەن دەسەڵاتن شەڕیانە لەسەرپارەودەسەڵات . بابانەكان لە ئەنجامی شەڕی ناوخۆیان بونە دوو بەشەوە لایەكیان سەر بە دەوڵەتی عوسمانی و ئەوی تریان سەر بە دەوڵەتی سەفەوی ئێرانی دواجار ئەمانە لەشكری دوژمنانیان دێنایە سەر یەكتری . كێشەی نێوان كاك ئەحمەدی شێخ و مەولاناخالێدی نەقشبەندی لە سلێمانی لەسەر دەسەڵاتی دینی و دواجار مەولاناخالید سلێمانی بەجێهێشت .
كێشەی نێوان بنەماڵەی بارزانی لەگەڵ هەموو عەشیرەتەكانی دەورو بەریان لەسەر دەسەڵات و فەرمان ڕەوایی . دوایی كەوتنە پاكتاو كردن و لەناو بردنی یەكتری لەناو خۆیاندا .لە ساڵی 1927 مەلا عەبدول ڕەحمان كە یەكێك بوە لە كەسایەتیەكانی ناو بنەماڵەی بارزانی لەبەر ئەوەی مونافەسەی شێخ ئەحمەدی كردوە ، كوشتویانە .
لە كتێبی مام خان شیروانی بەناوی ڕەچەڵەكی بارزانیان هاتوەو دەڵێت : مەلا مستەفا (ملا جوجی ) كوشتوە كەخاڵی خۆی بوە چونكە ترساوە ئەوجێگەی بگرێتەوە . كێشەی زۆریان لەگەڵ خورشیدیەكان هەبوە كە بەشێكن لە بنەماڵەی بارزانی .
شەهید كردنی فاخیر مێرگە سووری و باوك و براكانی بە فەرمانی مەلا مستەفا نمونەیەكی تری ناكۆكی نێوان هۆزو بنەماڵەو تیرەكانە . حیزبی شیوعی عێراقی بوو بە دوو بەشەوە . پارتی دێموكراتی كوردستان لە ساڵی 1964 توشی كێشەی ناوخۆیی بوو بەشێك لە سەركردەكانی لە پارتی جیابونەوە . یەكێتی نیشتمانی دوای دروستبونی توشی كێشەی ناوخۆی هات .دواجار بەشێكیان جیابونەوەو ناوی حیزبی سۆسیالیستی كوردستانیانلە خۆیان نا. دوای ئەوە بەشێكیش لە حیزبی سۆسالیست جیابونەوەو ناوی زەحمەت كێشانیان لە خۆیان نا . مەلا بەختیار بەشێكی لە یەكێتی دابڕی بەناوی ئاڵای شۆڕشەوە .
دوایی بزوتنەوەی گۆڕانیش دروست بوو كە زوربەی سەركردەكانی بزوتنەوەكە ، ئەندامی پێشووی یەكێتی بون . هەتا مرۆڤایەتی هەبێت ، ئەم جۆرە دیاردانەش بەردەوام دەبێت چونكە لە ناخی هەموو مرڤێكدا بەبێ جیاوازی جۆرێك لە ئەنانیەت وخۆ ویستی تێدایە.
هەموو كەسێك پێی خۆشە لە هەموو كەس دەوڵەمەنتر ، جوانتر ، بەدەسەڵاتر ، بەتواناتر ،ناودارتر و عاقڵتر بێت .كەواتە زۆر مەترسیدارە مرۆڤخاوەنی ئەم خەسڵەتانەبێت ، ئەگەر هەندی ڕێگری وەكو عەقیدەی دینی ، دیسپلینی حیزبایەتی ، عورفی كۆمەڵایەتی ، ویژدانی مرۆڤەكە و ترسی سزادان و لێپرسینەوەی یاسایی نەبێت ، مرۆڤەكان بەزەحمەت دەتوانن لە گەڵ یەكتری بژین . ئەمەی سەرەوە تەنها دەرگایەك بوو بۆ چونە ناو كرۆكی باسەكەمەوە :
(بنەماڵەی بارزانی دوای مەسعود بارزانی بەرەوكوێ ؟.
لە دروستبونی شۆڕشی ئایلۆلەوە هەتا ئێستا كە قسەی تێدا دەكەین هیچ حیزبێكی ساسی وەكو پارتی بە یەكگرتویی و بە بەهێزی نەماوەتەوە . حیزبێكی خاوەن مەركەزیەت و دیسپلینی زۆر بە هێزە . تا ئێستا توشی لەتبون و كێشەی ناوخۆیی نەبوەو خاوەنی جەماوەرێكی زۆری خۆیەتی كە تەواو پابەندن بە فەرمانی حیزبەوەو زۆر دڵسۆزن بۆی .
ئەوەی ساڵی 1964 ڕویدا لەتبون و پارچە پارچە بونی پارتی نەبوو ، بەڵك و جیابونەوەی هەندێك سەركردەی ناو پارتی بون لەو كاتەداو پارتی هەر بە یەكگرتوی و بە هێزی وەكو خۆی مایەوە .
بەڵام ئەوەی زۆر گرنگە هەموان بیزانن ئەوەیە كە هەموو هێزی پارتی لە بنەماڵەی بارزانیەوە سەرچاوە وەر دەگرێت نەك لە خودی پارتی خۆیەوە . ئەگەر بنەماڵەی بارزانی لاواز ببێت یان لەناو بچێت ، پارتیش بە هەمان شێوەی لێدێت . كەواتە پارتی هەم بنەماڵەیەو هەم حیزبیشە.
بارودۆخی ئێستای ناو بنەماڵەی بارزانی لە چ بارودۆخێكدایە ؟.
شێخ ئەحمەدی برای مەلا مستەفا تا لە ژیاندا بوو ڕابەری ڕۆحی بنەماڵەكە بوو . مەلا مستەفا زۆر ڕێزی لێدەگرت و كاتێك شێخ ئەحمەد دادەنیشت ئەو بە پێوە دەوەستا .ئەم كەلتوری ڕێزگرتنە بوو بە بنەماو فاكتەری مانەوەو بە هێزی بنەماڵەی بارزانی تا ئێستاش بەردەوامی هەیە .
مەلا مستەفاش لە شۆڕشی ئایلولەوە وەكو سەركردەیەكی میللی گەلی كورد ناسرا . كەواتە ئەمانە زۆر ژیرانە هەڵس و كەوتیان كرد و یەكێكیان بوو بە ڕابەری ڕوحی بنەماڵەی بارزانی و ئەوی تریشیان بوو بەڕابەرێكی نیشتمانی و لە سەر ئاستی هەموو كوردستان و دەرەوەش ناسراو حسابی بۆ دەكرا .
كاتێك شێخ ئەحمەدی برای مەلا مستەفا ئەمری خوای كرد ، مەلا مستەفا بە تەنها خۆی بوو بە شۆڕەسواری مەیدانەكە لە سەر ئاستی هەرێمی كوردستان چونكە هیچ ڕكەبەرێكی لە خۆی بەهێتر نەبوو . ئیدریس ومەسعودی كوڕیشی لە شۆڕشی ئایلولدا كە ئەو كات تەمەنیان زۆر نەبوو هێواش هێواش دەردەكەوتن و خەڵك دەیناسین . تا مەلا مستەفا لەژیاندا بوو ئەمان خاوەن بڕیار نەبون .
بەڵام ئەوەی گرنگە ئاماژەی بۆ بكەم ئەوەیە هەرچەندە ئیدریس بارزانی لە مەسعود بارزانی بە تەمەن گەورەتر بوو ، بەڵام مەلا مستەفا زیاتر گرنگی بە مەسعودی كوڕی دەداوئەوی زیاتر دەهێنایە پێشەوەو دەیویست ئامادەی بكات بۆ جێگرەوەی خۆی .وەكو باسی دەكەن مەلا مستەفا كاریگەری خێزانەكەی لە سەری هەبوە .
دایكی ئیدریس بارزانیش سۆرانیەو خەڵكی شاری سلێمانیە. ئیدریس بارزانی زوو ئەمری خوای كردو كار نەگەیشتە ئەوەی لەگەڵ مەسعود بارزانی برای بەربەرەكانی یەكتری بكەن لەسەر دەسەڵات و مەسعود بارزانی بوو بە خاوەن دەسەڵاتی ڕەهاو بێ ڕكەبەر لەناو بنەماڵەو حیزبیشدا .
بەلام ئەوەی شیاوی باسە ئەوەیە كۆج كردنەكەی ئیدریس بارزانی قسەو باس و گومانی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا گوایە بە سروشتی نەمردوەو دەستێك لە پشت مردنەكەیەوە هەبوە . بەڵام تا ئێستا ئەوە هەر قسەو گومانەو نەسەلمێنراوە ڕاستە یان درۆیە . بەڵام ڕابوردوی بنەماڵەی بارزانی لەو بوارانەدا ، گومانەكە بەهێزتر دەكات .
كاتێك دەسەڵاتی بەعس نەماو هەرێمی كوردستان بوو بە خاوەنی حكومەت و پەرلەمانی خۆی ، ماوەیەكی زۆر نیچیر ئیدریس بارزانی كە لە هەمان كاتیشدا زاوای مەسعود بارزانییە، سەرۆكی حكومەتی هەرێم بوو . خاوەنی دەسەڵاتی زۆر بوو ، لە هەمان كاتیشدا خاوەنی سامانێكی زۆریشە .خاوەنی ڕێكەوتنی 50 ساڵەی نەوت و غازە لەگەڵ توركیا ، كە كارەساتێكی گەورەی بەسەر ئەم میللەتدا هێناوە .
دوای پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم چی ڕویدا؟.
كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی مەسرور مەسعود بارزانی پێك هێنرا . هەر لە سەرەتای دروستبونی كابینەكەوە واتە واتی ئەوە دروست بوو كە ئەوە بۆكەمكردنەوەی ڕۆڵی نێچیر بارزانی و برەودانە بە ڕۆڵی مەسرور بارزانی .
نێچیر بارزانی بە ڕواڵەت كرا بە سەرۆكی هەرێم ، بەڵام ئەو پۆستە لەئێستادا هەر ناوەو لە ڕاستیدا مەسعود بارزانی هەر خۆی لە پشتی هەمووبڕیارەكانەوەیەو هەر خۆشی ڕۆڵی سەرۆكی هەرێم دەبینێت . كاتێكیش خەڵك قسەیان لەسەر نەبونی موچەو كەمی خزمەت گوزاری دەكرد ، مەسرور بارزانی دەیگوت ئەوە پەیوەندی بە كابینەی پێشوەوە هەیەو پەنجەی تۆمەتیان بۆ كابیینەكەی نیچیر بارزانی درێژ دەكرد .
دوای ئەوەی مەسرور بارزانی دەست بەكار بوو وەكو سەرۆكی حكومەت دەستی كرد بە پەڕاوێزخستن و دوور خستنەوەی ئەوانەی لە نیچیر بارزانیەوە نزیك بون چ لەناوحكومەت چ لەناو حیزب. سەیركەن ڕۆژنامە نوس ڕێبوار كەریم وەڵی بەرپرسی كەناڵی ڕوداو كە نزیك بوە لە نیچیر بارزانی ، هەر لە كوردستان نەماوە . ئێستا نێوانی مەسرور بارزانی و نێچیر بارزانی باش نییەو لەگەڵ یەكتری ناكۆكن . ئەوەتا بڕیارێك لایەن مەسعود بارزانیەوە دەرچوەو ئاراستەی هەموو دام و دەزگاكانی پارتی كراوە كە بە هیچ شێوەیەك چاو پێكەوتن لەگەڵاَ كەناڵی ڕوداوی سەر بە نیچیر بارزانی نەكەن . لە لایەكی تریشەوە دەردەكەوێت كە مەسعود بارزانی زۆر بە جدی هەوڵی هینانە پێشەوەی مەلا مستەفا واتە بابۆی كوڕی دەداو بە مەبەست لە بۆنەكاندا دەهێنرێتە پێشەوە .
مەسعود بارزانی تەمەنی بەرەو سەرو چوەو دەیەوێت پیش مردنی خۆی دەسەڵات و ڕابەرایەتی بنەماڵەی بارزانی ڕادەستی كوڕەكانی خۆی بكات بە تایبەتی مەسروری كوڕی .
سەرەڕای بونی ناكۆكی زۆر لەناو بنەماڵەی بارزانیدا ، بەڵام لە ئێستادا بەدوور دەزانرێت هیچ لێك ترازانێك ڕوبدات تا مەسعود بارزانی خۆی لە ژیاندا مابێت . بەڵام دوای كۆچی مەسعود بارزانی دروست بونی كێشەو ناكۆكی لەناو بنەماڵەی بارزانیدا ئەگەرێكی زۆر چاوەڕوانكراوە.
لە ئێستادا نێچیر بارزانی كارەكتەرێكی سەرەكی ناو بنەماڵەی بارزانییە و كەسێكی ناسراوە لە سەر ئاستی دەرەو ناوەوەش .بەڵام لە ئێستادا هیچ ڕۆڵێكی بۆ نەماوەتەوە بیبینێت و پۆستی سەرۆكی هەرێم بۆتە پۆستێكی كارتونی بۆ ئەو . گومانم نیە كە نێچیر بارزانی سەرەڕای هەموو نیگەرانیەكانی لە مامی ، بەڵام بە پێینەریتی ناو بنەماڵەكەیان لە فەرمانی مامی دەرناچێت و ڕێزی زۆریشی لێدەگرێت .
بەڵام بە نەمانی مەسعود بارزانی ئەم نەریتی ڕێزگرتنەش كۆتایی دێـت چونكە ئێستا قۆناغی دەسەڵاتی حوكمڕانی و بەرژەوەندیەكانەو نێچیر بارزانیش خۆی لە مەسروری ئامۆزای بەكەمتر نازانێت و بێدەنگی دەشكێنێت و دەكەوێتە چوڵە.
لەولاشەوە ئەدهەم بارزانیش كە كوڕی شێخ عوسمانی شێخ ئەحمەدی بارزانەو لە ئێستادا هیچ ڕۆڵێكی نییەو پەڕاوێزیش خراوەو خراوەتە ژێر چاودێرییەوە بە هەمان شێوەی نیچیر بارزانی ئەویش بێدەنگ نابێت . گومانی تێدا نییە كەسانی تریش خۆیان بۆ دوای كۆچی مەسعود بارزانی ئامادەكردوە و هەر یەكەیان بەشی خۆی دەوێت لە كێكەكە .
ڕەنگە هەندی كەس بڵێن هەرگیز لێكترازان ڕونادات و خۆیان دەزانن ئەگەر لەناو خۆیاندا ڕێك نەبن ، خۆیان لەناو دەچن و ئەوە هەر خەونی دوژمنانی بنەماڵەی بارزانی و پارتییە .ئەوانەشی دژی بنەماڵەی بارزانین ، دەڵێن لییان گەڕێن با یەكتری بكوژن . بەڵام من بەش بە حاڵی خۆم خۆشحاڵ نابم بەوەی شەڕو ئاژاوە لەناو میللەتی كوردی بەگشتی بنەماڵەكانیش بە تایبەتی دروست ببێت ، چونكە دواجار هەر كورد خۆی زەرەر دەكات و دۆزی كوردیش بە هیچ ئاكامێك ناگات .
بەڵام دەبێ ئەو ڕاستیەش باش بزانین كە گۆڕانكاری پڕۆسەیەكی بەردەوامی ناو كۆمەڵگایەو ئەوە نە بە حەزی من و تۆیەو نە بە حەزی بنەماڵەی بارزانییە چونكە مێژوی مرۆڤایەتی ئەوەی سەلماندوە . دواجار هەر ناكۆكیەكانی ناو بنەماڵەی بارزانی دەبێتە هۆكاری سەرەكی بۆ لێكترازانی ڕێزەكانی ناو بنەماڵەكەو كەم بونەوەی ڕۆڵی پارتیچونكە حیزبی بنەماڵەیە .
دەمەوێت بۆچون و لێكدانەوەی خۆم بۆ ڕوداوەكانی دوای كۆچی مەسعود بارزانی بنوسم :
1-لە ساڵانی ڕابوردودا بەرژەوەندیە مادیەكان ئەوەندە زۆر نەبون كە ببنە مایەی كێشەی گەورەو ژیان وگوزەرانی هەموان لە یەكەوە نزیك بوو . پەیوەندیەكانی نێوان ئەندامانی بنەماڵەكەش بە هێزو یەكگرتوبون . بەڵام ئێستا حسابات ملیارات دۆلاری تێپەڕاندوەو بەوهۆیەوە بەرژەوەندیەكان زۆر بون و مێژوش ئەوەی سەلماندوە زوربەی كێشەكان لەسەر پارەو دەسەڵاتە . كەواتە ئەم فاكتەرە كاریگەری ڕاستەوخۆ لەسەر مانەوەی یەكڕێزی ناو بنەماڵەی بارزانی دادەنێت چونكە لێرەدا بەرژەوەندی ڕۆڵی زۆر گرنگ دەبینێت .
2-لە ڕابوردودا لەناو بنەماڵەی بارزانی هەر شێخ ئەحمەد و مەلا مستەفاو مەسعود و ئیدریس هەبون و خاوەن بڕیار بون . بەڵام ئێستا هەر نەوەكانی مەلا مستەفا خۆی دەیانی تێ پەڕأندوە .
نەوەكانی مەسعود بارزانی و نەوەی نەوەكانی . نەوەكانی ئیدریس بارزانی و نەوەی نەوەكانی . سابیرو لوقمان عبیداللە و هەموو ئەوانی تریش و نەوەكانیان . سامانی زۆر و بەرژەوەندی زۆر و نەوەی زۆیش ، كێشەی زۆریش بەدوای خۆیدا دێنێت .
3- دوای كۆچی موسعود بارزانی نیچیر بارزانی و مەسرورزانی دەبنە دوو كارەكتەری دیاری ناو بنەماڵكەو ڕۆڵی سەرەكی دەبینن لەو بارودۆخەی دێتە ئاراوە و هەر یەكەیان هەوڵ دەدات زۆرترین لایەنگر بۆلای خۆی پەیدا بكات . هەردوكیان لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوە ناسراون , هەردوكیان خاوەن پارەو كۆمپانیای گەورەشن .
بە بۆچونی خۆم دوای نەمانی مەسعود بارزانی بنەماڵەی بارزانی دابەشی سەر دوو بەرەو لایەن دەبن ، بەرەی مەسرور بارزانی و بەرەی نیچیر بارزانی . بە هەمان شێوەش ئەندامان و لایەنگرانی حیزبیش بەسەر ئەودوولایەنەدا بەش دەبن . مەرج نییە ئەمانە دەست بكەن بە شەڕی دەستەو یەخەو یەكتری كوشتن ، بەڵام كۆكیش نابن. یان وەكو ئێستای ناو یەكێتیان لێدیدێت .
هێواش هێواش دیوەخانانەو خەڵك كڕینی ناو حیزبەكان و هاوكاری دوكانە حیزبیەكان نامێنێت . ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی دەنگدەرەی پارتی كەم دەبێتەوە ، زۆرینەی پەڕلەمانیان نامێنێت وناچار دەبن داوای هاوكاری لە حیزب و لایەنەكانی تر بكەن . لێرەوە گۆڕانكاری ڕیشەیی لە پڕۆسەی سیاسیدا دەست پی َدەكات .
4- هاولاِتیانی زونی زەردیش بە تایبەتی دەڤەری بادینان كە ناوەندی بەهێزی بنەماڵەی بارزانییە ، دابەش دەبن بەسەر لایەنگرانی بنەماڵەی بارزانی بە تایبەتی ئەوانەی كە لێیانەوە نزیك بون وزۆر سود مەند بون ، ئەوانەش كە لە كۆندا دوژمنایەتیان لەگەڵ بنەماڵەی بارزانی هەبوەو ئەوانەشی لەلایەن ئەوانەوە سزای سیاسی دراون .
لە لایەكی تریشەوە بەشێكی زۆری هاوڵاتیانی ناوچەكانی نزێك سنووری توركیاش بە حوكمی نزیكی و پەیوەندی نزیكیان بە پەكەكەوە ، دژی بنەماڵەی بارزانین . كەواتە ئەمانە هەمویان بە نەیارو لایەنگرانی بنەماڵەوە دەبنە لایەنگری ئەو لایەنەی بەرژەوەندی خۆیانی تێدا بەدی دەكەن . كەواتە ئەمە سەرەتایەك دەبێت بۆ كەمبونەوەی ڕوڵێ بنەماڵەی بارزانی و لاوازبونیان .
بە بۆچونی خۆم دوای هەموو ئەمانە دوو گۆڕانكاری گەورە ڕودەدەن :
یەكەم : بنەماڵەی بارزانی بەرەو بچوكبونەوە دەڕوات ، چۆن؟. ساڵانی ڕابردوو كە باسی بارزانیەكان دەكرا ، كۆمەڵێك لە تیرەو خانەوادەو كەسایەتی زۆری لە خۆدەگرت . بەڵام دوایی ئەمە بچوك بۆوە تەنها بۆ شێخ ئەحمەد و مەلا مستەفا .
كاتێكیش شێخ ئەحمەد ئەمری خوای كرد ، دەسەڵات بە تەنها كەوتە دەستی مەلا مستە تا خۆشی خاوەنی دەسەڵات بوو لە زاخۆوە تا خانەقین هەموان گوێڕایەڵی فەرمانەكانی بارزانی بون . بەڵام لە ئێستادا تا دێگەڵە مەسعود بارزانی دەسەڵاتی هەیە .
ئێستاش مەسعود بارزانی بەرنامەی داناوە كە دوای خۆی تەنها كوڕەكانی خۆی ببنە جێگرەوەیی و بە پلەی یەكەم مەسروری كوڕی . كەواتە ئەگەر بە وردی سەرنج بدەین عەشیرەتی بارزانی بەو گەورەیی خۆیەوە لە هەنگاوی یەكەمدا بچوك بۆوە بۆ تەنها یەك بنەماڵەی ناو عشیرەتەكە ئەویش بنەماڵەی مەلا مستەفایە بە براو كوڕەكانیەوە .
لەناو بنەماڵەكەش بۆ تەنها یەك خێزانی ناو عەشیرەتەكە ئەویش مەسعود بارزانییە .لەناو خێزانی مەسعود بارزانیش تەنها بۆ بۆ كەسێكی دیاریكراو ئەویش مەسرور بارزانییە . ئەی باشە نەوەكانی تری كوڕەكانی مەلا مستەفا چ كارەدەبن ، وەكو ئیدریس و لوقمان و سابیرو عبیداللە ئەوانیتر , ئەی ئەدهەم بارزانی كوڕی شیخ عوسمانی كوڕی شیخ ئەحمەدی برای مەلا مستەفا ، ئەی نەوەی ئەوانەش كە هەمویان لەشكرێك دەبن و هەموشیان خۆیان بە هاوبەش و خاوەن حەق دەزانن ؟.
گومانی تێدا نییە دوای كۆچی مەسعود بارزانی هەمووئەمانە دەكەونە جوڵەو بە دوای بەرژەوەندیی خۆیاندا وێڵ دەبن . كەواتە ئەوەی كە باسم كرد ئەوە دەگەیەنێت كە عەشیرەت و بنەماڵەی بارزانی بەردەوام بەرەو بچوك بونەوە ڕۆیشتون .
دووەم : ئەوەی لە خاڵی یەكەمدا باسمكرد دوو ئەنجامی زۆر گرینگی لێ بەرهەم دێـت. یەكەم دەسپێكی سەرەتایەكی گرنگ دەبێـت بۆ كەمبونەوەو نەمانی یەكجارەكی دەسەڵاتی بنەماڵەیی و خێلەكی دواكەوتو.
چونكە هێواش هێواش ئەندامانی بنەماڵەی بارزانی تێكەڵی ژیانی مەدەنی دەبن و لە ناوچەكانی پێشویان دوور دەكەونەوەو دەست بەرداری كەلتوری دەمارگیری خێلەكی و بنەماڵەیی و تۆلە كردنەوەو ڕق لە یەكبون ونەریتە كۆنەكانیان دەبن .ئەمە بەدەست خۆیان نییەو ڕەوڕەوەی مێژو بەرەو پێشەوە دەڕوات مێژوی هەموو میللەتانی دنیاش بەم قۆناغانەدا تێپەڕیون و گۆڕانكاری گەورەیان بەسەردا هاتوە .
ئەی قوناغی دەرەبەگایەتیش لە سەرەتادا حوكمڕان نەبون و دوایی بە یەكجاری نەمان ئامانجی دووەم دەسپێكی سەردەمی گەشە كردنی پڕۆسەی سیاسی و دێموكراسی لە بواری حوكمڕانی و بەڕیوەبردنی كۆمەڵگادا لەسەر شێوازی نۆێی وڵاتانی پێشكەوتو دەست پێدەكات وگەشە دەكات و كۆتایی مەرگی دەسەڵاتی خێلەكی نزیك دەبێتەوە .
كۆتا سەرنج و پێشنیارم لەسەر ئەم بابەتە :
یەكەم : زۆر بە داخەوەو سەد مەخابن مەسعود بارزانی نەیتوانی وەكو سەرۆكێكی ڕاستە قینەی كورد هەڵس و كەوت بكات . نەیتوانی لە ئاستی ئەو بەرپرسیاریەتەدا بیت كە دەبی َسەرۆكیك بیكات .
میژوی چەند ساڵەی خەباتی مەسعود بارزانی دەری خست كە ناتوانێت سەركردەبێت چونكە بنەماكانی سەركردایەتیكردنی تێدا بەدیی ناكرێت . مەودای بیركردنەوەی سیاسی زۆر كورتەو بەشی ئەوە ناكات كە پێی ببێتە سەركردەیەكی گەورەی نیشتمانی .
ڕاستە بەناو سەرۆكە، بەڵام بە زۆر سەرۆكە . سەرۆكی ڕاستەقینەو خۆشەویستی جەماوەر نییە . ئەو وەكو دیكتاتۆرێك وایە . ئەی نابینن لەسەر ئەوەی خەڵك ڕەخنە دەگرن حوكمی 6 ساڵ زیندانیان بۆ دەردەكەن ؟.
بەڵام هەرگیز ئەوەی لێ چاوەڕوان ناكرێت و دیارە هەر بە سروشت وایەو ناتوانێت خۆی بگوڕێت . خۆ ئەگەر ئەم عینادیەو ئەو جۆرە بیركردنەوەی نەبوایە ، هەر دوای نەمانی مامجەلال و كاك نەوشیروان ، یەكێتی بە تەواوی بەرەو پوكانەوەو لەناوچون دەچوو . كەواتە ئەوە مەسعود بارزانی خۆیەتی هۆكاری مانەوەی یەكێتی .
ئەگەر ساڵانی ڕابوردو پاساوی شەڕكردنی لەگەڵ بەرەی جەلالی و لایەنەكانی تر هەبوبێت ، ئێستا هیچ پاساوێكی نییە بۆ تێكدانی ناو ماڵی كورد، چونكە هیچ ڕكەبەرێكی لەبەردەمدا نەماوەو خۆی شۆڕەسواری مەیدانە ئەگەر بیەوێت ، بەڵام دەركەوت خۆی حەزی بەم ئاشوبەی ئێستیایە .
لێی دەپرسم ئێستا كێ ڕكەبەریەتی ؟. كێ بۆتە كۆسپ لەبەر دەمیدا ، بۆ ئەوەی سەرۆكی ڕاستەقینەی هەموان بێت ؟. ئەگەر بڵێت بافێڵ تاڵەبانی ، ئەوە هەر عەیبەیەكی گەورەیە بافێڵ تاڵەبانی بە ڕكەبەری خۆی بزانێت . بەڕاستی ئەمە دروستكردنی ڕكەبەری وەهمیە بۆ درێژەپێدانی تێكدانی ناوماڵی كورد .
ئەگەر ئەو سەركردەیەك بێت لەئاستی سەركردایەتی كردن ، نابێت خۆی بخاتە ئەو ئاستەوە ئەوانە ڕكە بەرایەتی بكەن . ئەگەر وەكو سەركردەیەكی كارێزماو نیشتمانی بیر بكاتەوە دەتوانێت لە ماوەی چەند مانگێكدا كارێكی وابكات ، هەموو خەڵكی دەڤەری سەوزیش بەسەركردەو ڕابەری خۆیانی بزانن .
مەسعود بارزانی ڕكە بەرە سەرەكیەكانی لە ژیاندا نەماون ، ئێستا دژایەتی نەوەكانیان دەكات و بەوهۆیەوە دانیشتوانی دەڤەری سەوز سزادەدا . لە ئەنجامی ئەو كارەدا دانیشتوانی دەڤەری سەوزیش لە ناچاریدا پشتیوانی لە نەوەكانی تاڵەبانی دەكەن ، نەك لەبەر خۆشەویستی بۆیان .
كەواتە مەسعود بارزانی خۆی بۆتە كۆسپ بۆ ئەوەی نەبێتە سەرۆكی هەموان . باشە ئەگەر خۆی بەسەرۆكی هەموان دەزانێت تا ئێستا چەند جار خۆیی و كوڕەكەی سەردانی ئەم دەڤەرەیان كردوەو خەڵكی هەڵەبجەو گەرمیانی ئەنفال كراویان بەسەر كردۆتەوە . غاندی تا مرد بایی 5 دینار جلی لەبەردا نەبوو ، بەڵام بو بە پێشڕەوی گەلەكەی و ڕزگاری كردن .
لە بەرامبەردا سەرۆكەكەی ئێمە كە، خاوەنی چەندین ملیار دۆلارەو و خەڵك لە سەرەی وەرگرتنی موچەدا گیان لەدەست دەدەن ؟ . دانیشتوانی چەمچەماڵ ئاوی خواردنەوەیان نییە . نیلسۆن مەندیلا دوای ئەوەی لە زیندان ئازاد كراو بو بەسەرۆكی وڵات ، ئەو پاسەوانەی دەعوەتی خواردن كرد كە كاتی خۆی لە زیندان لە بری ئاو میزی خۆی داوەتێ .
بۆیە بۆتە ڕەمزی لێبوردەیی و ئاشتەوایی ، بەڵام مەسعود بارزانی ئەوەندە لێبوردە نییە بەشداری پرسەی سەركردەیەكی میللەتەكەی بكات چونكە كاتی خۆی ناكۆكی لەگەڵیدا هەبوە . چۆن خەڵوز هەزار جار بە ئاو بیشۆی هەر ڕەشەو سپی نابێتەوە ، ناخی ئەویش ئاوایە بەرامبەر بە بەرەی جەلالی و زونی سەوزیش . كەواتە ئەوە چارەنوسی میللەتەكەی ئێمەیە سەرۆكێكی ئاوامان هەبێت .
مەسعود بارزانی خۆی نایەوێت ناوماڵی كورد یەك بێت دەنا خەڵك و زوربەی كادیری حیزبەكان و سەركردەكان لە حیزبایەتی شەكەت و ماندو بون و دەیانەوێت ئەو كەمە تەمەنەی ماویانە، بە ئارامی لە ناو ماڵو مناڵیاندا بەسەر بەرن و چیتر لە ململانێی حیزبی نەكەن ، بەڵام نەزانینی مەسعود بارزانی ئەوانەی وەكو نەیاری خۆی هێشتۆتەوە .
دووەم: دوای مردنی مامجەلال حیزبەكەی توشی كێشەی ناخۆیی و ئاژاوەو لێكترازان بوو . نەوشیروان مستەفاش بە هەمان شێوە دوای نەمانی خۆی حیزبەكەی بوو بە ئاردی ناو دڕك و هەر ناوی ماوە .دیارە مەسعود بارزانیش لەسەر هەمان نەریتی ئەوان دەڕوات و دەیەوێت دوای نەمانی خۆی نەك هەر حیزبەكەی توشی لێكترازان ببێت ، بەڵكو بنەماڵەكەشی توشی كێشەوگرفت ببێت .
ئەو بڕیارەی ئێستا دەریكردوە كە هیچ دامو دەزگایەكی حیزبی سەر بەپارتی چاوپێكەوتن لەگەڵ تەلەفزیۆنی ڕوداوی سەر بە نیچیر بارزانی نەكەن ، ئاماژەیەكی ڕونەو گومانی تێدا نییە كە دوای نەمانی مەسعود بارزانی بنەماڵەی بارزانی وەكو ئێستا بە یەكگرتویی نامێننەوەو ئەو هەموو سەرە زۆرە نەك لە یەك مەنجەڵدا ، بەڵكو لە چەندین مەنجەڵیشدا ناتوانن بە یەكەوە بكوڵن .
بە بۆچونی خۆم دوای نەمانی مەسعود بارزانی لەناو بنەماڵەی بارزانیدا نێچیر بارزانی باشترین كارەكتەرە كە دەتوانێت ببێتە قاسمی موشتەرەك نەك تەنها لە نێو بنەماڵەی بارزانیدا ، بەڵكو لە نێوان لایەنەكانی تری دەرەوەی پارتی و بنەماڵەی بارزانیشدا .
گەنجێكی سیاسی ناسراوە . هێمنایەتی و ڕوخۆشی بە ڕوخساریەوە دیارە بە پێەوانەی مامی و مەسروری كوڕی كە تا ئێستاش نازانن پێ بكەنن و پێیان وایە پێكەنین بۆ پیاوی گەورەیە عەیبەیەكی گەورەیە . لە ڕوخساریدا زۆر دەمارگیری خێڵەكی و ڕق و كینەو حەزی تۆَلە سەندنەوەی تێدا بەدی ناكرێت و زیاتر حەزی بە ژیانێكی سەردەمیانە هەیە.
كەسێكی زۆر بێزراوی ناوكۆمەڵگاش نییە . یەكەمین كەسی ناو بنەماڵەی بارزانییە بە ئاشكرا دژی ڕیفراندۆم بوو . ئەگەر خۆی خاوەن بڕیار بوایە هەرگیز سەرۆكی پەڕلەمانی سەر بە بزوتنەوەی گۆڕان و وەزیرەكانی لە كار دوور نەدەخستنەوە . ئەگەر خۆی بڕیار بەدەستی یەكەم بوایە ، هەرگیز ناوماڵی كورد وەكو ئێستا وێران نەدەبوو .
گومانیشم نییە لەسەر ئەم بۆچونەم بەرامبەر بە نێچیر بارزانی هەزارو یەك لێكدانەوە بۆ قسەكانم دەكەن . هەرچی پێم دەڵێن ئازادن ، بەڵام هەموو مەبەستی من تەنها بۆ بەرژەوەندی گەلی كوردە. هەموو مێژوی كورد بخوێننەوە تا ئەمرۆِژەی ئێستامان هەمیشە سەركردەكان شەڕی یەكتریان كردوە ، لەناوخۆیاندا كۆك نەبون .
كۆمەڵگای كوردیان بەش بەش و لەت لەت كردوەو بەوهۆیەوە بە هیچ ئاكامێك نەگەیشتوین . لە ساڵی 1964 تا ئێستا كە دەكاتە 58 ساڵ ئێمەی كورد لەم بەشەی كوردستاندا یەكتری دەكوژێن ، ڕقمان لە یەكترە ، نیشتمان دەفرۆشین لە ڕقی یەكتری ، دوژمن پەلكیش دەكەین بۆ سەر وڵاتمان ، دەبینە پیاوی دوژمنانمان و ماڵی خۆمان وێران دەكەین .
ئەی كاتی ئەوە نەهاتوە بیرێك لە داهاتوی خۆمان و نەوەكانمان و نیشتمانمان بكەینتەوەو چیتر یەكتری نەكوژین و دوژمن پەلكێشی ناو نیشتمانمان نەكەین ؟. باشە شەرم نییە بۆ هەمومان لەم كاتە هەستیارەدا ئاوا شیرو تیر لە یەكتری بسوین و ئاوا مییلەت سەرگەردان بكەین .
ئەوەی ئێستا ڕێك سەردەمی بابانەكانە . دوو ئیدارەیی تەواوە . باشە من و تۆ چ دەسكەوتێكمان دەبێت پشتیوانی لەولایەنە بكەین كە پارەی موچەكەمان بە ئاشكرا بە تاڵان دەبات و برسیمان دەكات ؟.
ئاخر چیمان دەست دەكەوێت شەر بۆ لایەنێك بكەین و من و تۆ بخاتە سواڵ و خۆی دەوڵەمەند بكات ؟. لە بری ئەوەی ئاواتەخوازبین دوای مەسعودبارزانی بنەماڵەی بارزانی یەكتری قەلاچۆ بكەن ، باشتر نییە ، دوای ئەو قۆناغی ئاشتەوایی گشتی دەست پێ بكەین ؟.
بۆیە لە كۆتاییدا دەڵیم باشترین ڕێگا بۆ چارەسەری كێشەكانی ناوماڵمان ئەوەیە بە هەموو توانامانەوە هەوڵ بدەین لەسەر یەك كەس ڕێك بكەوین و بیكەینە سەركردەی هەموان . هەتا بارودۆخ بەم شێوەیە بڕوات ، پەرتەووازەیی ناوماڵی كورد زیاد دەكات . دوكانە حیزبیەكان و بازرگانەكانی جەنگ زۆر دەبن . سامانی نیشتمان زیاتر بەتاڵان دەبرێـت . ئێستاش كۆمەڵگای ئێمە نەگەیشتۆتە ئاستێكی وا پێشكەوتو كە بتوانێت بەشێوازی دێموكرانیانە حوكمڕانی بكات .
پۆڵ بریمەر وتویەتی : پێش ئەوەی عێراق بەجێ بهێلم بە جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانیم وتوە : ئێوە بەكەڵكی حوكمڕانی نایەن چونكە هەر بەدوای پارەو ئافرەتەوەن . كەواتە كاتی ئەوە هاتوە بە خۆماندە بچینەوە ، خۆمان بگۆڕین .
بونی یەك حیزب لە ئێستادا ئەگەر دیكتاتۆریش بێـت بۆ ئێستای ئێمە باشترە لەم پاشاگەردانیەی ئێستا لە ئارادایە . دڵنیامدوای مەسعود بارزانی گۆڕانكاری گەورە ڕودەدات و جێگرەوەی پارتی و یەكێتی دروست دەبێت .
خۆ ئەگەر گۆڕانكاری ڕوبدات بە بۆچونی من نێچیر بارزانی باشترین كارەكتەرە بۆ ئەوەی ببێتە قاسمی موشتەرەك و زۆرینە قبوڵی بكەن و پشتیوانی لێ بكەن ، ئاسۆیەكی ڕوناك بۆ میللەتەكەمان دەردەكەوێت . ئەگەر لە ئێستادا بەلای زۆر كەسیشەوە گونجاو نەبێت ، بەڵام باشترینی ناو خراپەكانە .
ئەمەی من نوسیومە بۆچون و بیركردنەوەی خۆمەو ئەگەر كەسانی تریش بۆچون و پێشنیاری تریان هەیە بۆ ئاینەدەی خۆمان ، هیوادارم سەرنج و پێشنیارەكانیان بنوسن بۆ ئەوەی دواجار بگەینە بڕیارێكی باش بۆ ئەوەی ئەم میللەتە لە شەڕی نەگریسی پارتی و یەكێتی ڕزگاریان ببێت .