بەختیار شارەزوری

ئەگەر نرخی نەوت هەموو پێکهاتە ئابورییەکانی عێراقی هێنابێتە لەرزە و لەوێشوە هەرێم توشی قەیرانێکی کورت هێنان بوو بێت ،  کاریگەری لەسەر بەشە بودجەی هەرێم بێت ، بەو پێیەی کە نرخی نەوت لە 108 دۆلارەوە لە ماوەیەکی کەمدا دادەبەزێت بۆ 38 دۆلار ، ئەوا دەبێت ئەو پرسیارە لە خۆمان و دەسەڵاتدارانی هەرێم بکەین .. ئەی نرخی گازی سروشتی و فرۆشتنی بە چی ئاقارێکدا دەڕوات ...؟

خۆ ئەگەر ڕوسیا ویستبێتی شەڕی گازی ئەوروپا بکات ، ئێرانیش لەبەر لەمپەری ئەمریکیدا نەتوانێت بەشداری کارای هەبێت لە بۆری نابۆکۆ ، ئەوا ئەوەی ئەوروپا وەک ئەلتەرناتیڤی گازی ڕوسی وێنای دەکات هەرێمی کوردستانە ، بە دیوێکی تردا ئەگەر سعودیە و قەتەر بیانەوێ گاز هەناردەی ئەوروپا بکەن ، ئەوا دەبێت لە سوریاوە بێت ، بە هەمان شێوە ئەگەر ئێران بە ناو خاکی عێراقدا گاز بەرێتە سوریا ، ئەوا بۆ ئێرانیش سوریا دەروازەی گرنگ دەبێت بۆ هەناردەکردنی گازی ئێرانی بۆ ئەوروپا ، کەواتە ئەوەی ببێتە خاوەنی سوریا ئەوا دەبێتە دەرگاوانی دەرگای هەناردەکردنی گاز بۆ وڵاتانی ئەوروپی .
ئەوەش دەزانین کە جێگرەوەی نەوت بە پلەی یەکەم گازی سروشتی دێت و ڕۆژ بە ڕۆژ خواست و بەکارهێنانی زیاتر دەبێت ، هەر لەم ڕوانگەیەوە ئەگەر پێگەی (گازی یەدەگ) بۆ وڵاتان پۆلێن بکەین ئەوا بەم شێوەیە دەبێت :

1.    فیگۆر و بیری گۆڤیا لە ڕوسیا.
2.    تورکمانستان.
3.    ئازەرباینجان و ئێران .
4.    جورجیا .
5.    سوریا و لوبنان .
6.    قەتەر و میسر .
7.    کوردستان .

هەر بۆیە ئەگەر لەم نێوەندەدا تورکیا بێ هیوا بوبێت لە گازی ڕوسی ، ئەوا لە دو سەرەوە پێویستی بە گازی کوردستان دەبێت ، وەک پێداویستی ناوخۆی تورکیا و وەک باجی هەناردەکردنی بۆ ئەوروپا کە ساڵانە بڕی 4 ملیار دۆلار داهاتی بۆ تورکیا دەبێت ، ئەمەش دەبێتە هاوکاریەکی باش بۆ کوتهێنانی بودجەی تورکیا و دەچێتە خەزێنەی دەوڵەتی تورکییەوە ،بەدەر لەمە لە چەند ڕێگەیەکی ترەوە ئەیەوێت بە تەواوەتی گازی هەرێم ببێتە بەشێک لە ئاسایشی وزەی تورکی ، کۆمپانیای (گەتەڵ ئیتێرچی تورکی ) گرێبەست لەگەڵ هەرێم دەکات ، کە ببێتە خاوەن پشکی هەردوو کێڵگەی گازی ( میران و بنەباوێ ) کە دەکەوێتە سنوری پارێزگای سلێمانی هەولێرەوە  ،وە بڕیاریدا بە بڕی 150 ملێون دۆلار لە سەدا 36 پشکەکانی نەمساوی بکڕێتەوە و ببێتە خاوەنی تەواوی پشکەکانی OMV ، حکومەتی هەرێم لەگەڵ تورکیادا ڕێککەوتوە کە تا ساڵی 2017 ساڵانە چوار ملیار مەتر سێ جا و تا ساڵی 2020 ببێت بە 10 ملیار مەتر سێ جا ، لە ڕێ ی تورکیاوە هەناردە بکات ،ئەمەش بە پێ ی زانیاریەکانی پێگەی (بلۆمێرگی ئەمریکی ) ،  لە ڕێ ی بورییەکەوە دەبێت ، کە توانای ناردنی 20 ملیار مەتر سێ جای دەبێت لە ساڵێکدا ، کە وا بڕیارە لە 2015 تەواو ببێت ،لە ئێستادا تورکیا پێویستی بە 46 ملیار مەتر سێ جا گازی سروشتی هەیە ، پێشتر بڕێکی زۆری لە ڕوسیاوە هاوردە دەکرد و ئێستە بەدوای سەرچاوەی تردا دەگەڕێت ، تا ئاسایش و سەقامگیری وزەی وڵاتەکەی فەراهم بکات ، ئەمەش دوای ئەوە دێت کە کۆمپانیای (هیرتاج ئۆبلی بەریتانی) کە لە بواری دۆزینەوەی وزەی سروشتی کار دەکات ، ڕایگەیاند کە کێڵگەیەکی گەورەی گازی سروشتیان دۆزیوەتەوە کە لە ناوچەی میرانی سلێمانیدایە ، تواناکەی زیاتر لە 13 ترلیۆن سێ جا گازی سروشتیە ، وە نزیکەی 75 ملیۆن بەرمیل نەوتیشی تێدایە ، هەر بۆ ئەم مەبەستەش شێرکۆ جەودەت لە لیژنەی نەوت و گاز دەڵێ ( هەرێم 8.3 ترلیۆن مەتر سێ جا ، گازی سروشتی لە کوردستاندا هەیە ) ، هەر ئەمەش وا دەکات هەرێم کێبڕکێ ی گازی ڕوسی بکات ، وە ئەو ڕێککەوتنەی نێوان هەرێم و تورکیا ، بریتیە لە فرۆشتنی گازی هەرێم بە نرخێکی هەرزان لە ئاست بازاڕەکانی جیهان ، بە شێوەیەک بۆ هەر 28.26 مەتر سێ جا 7 دۆلار بێت ، ئەمە لە کاتێکدایە لە بازاڕەکانی جیهان بە 10 بۆ 11 دۆلارە ،کە تورکەکان دەڵێن هەرزانترین گازی سروشتی لەبەر دەرگای ماڵەکەمانە ، واتا تیچونی گواستنەوەشی هەرزانە ، هەر بۆیە پڕۆژەی بۆری گازی سروشتی تورکی (تاناب ) کە لە 2003 دەستی پێکرد ، کە بۆری کوردستانیش دەبەسترێتەوە بەم بۆرییەوە کە درێژیەکەی 1200 کم ساڵانە 16ملیار مەتر گاز دەگوازێتەوە ، کە لە نێوان تورکیا و ئازەرباینجاندا دروست دەکرێت ،هەر بۆیە تورکیا دەیەوێت ئاسایشی وزەی خۆی لە ڕێ ی باشور و ڕۆژئاواوە مسۆگەر بکات .

خۆ ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت ئەوا لە بەرامبەردا نرخی گاز دانبەزیوە ، ئەگەر هەرێمی کوردستان وا بڕیار بێت لە چارەکی یەکەمی 2015 ناردنی گازی سروشتی لە ڕیگەی بۆریەکانی ( تاناب و نابۆکۆ) وە بنیرێت ، ئەوا ئەوە دەزانین کە نرخی گاز ، بەرزترین نرخ 3.3520 و نزمترین نرخ 3.1670 یە ، خو ئەگەر هەرێم بتوانێت ئەو یارییە جیۆسیاسی و ئابورییە بکات ، ئەوا هیچ پاساوێک نامێنیتەوە بۆ ئەوەی ئەگەر نەتوانرێت بودجەی بەگەڕخستن و وەبەرهێنان بە پێ ی پێویستی هەرێم دابین بکات ، ئەوا ئەوە دەسەلمێنێ کورد نەیتوانیوە ببێتە خاوەن عەقڵێکی دەوڵەتداری و بە دامەزراوەیی بون .
هەر لێرەوە ئەوە ڕونە کە بەشەی بودجەی عێراق خەرجی سیادی لێببڕێت و لە 17% بۆ هەرێم بێت و پێشمەرگە بچێتە سەر وەزارەتی دیفاعی عێراقی ، ئەوا دەبێت حکومەت لە 2015 دا بە تەواوەتی کێشەی هەردوو بەشەکەی بودجە چارەسەر بکات ، بە تایبەت موچە کە پەیوەندی راستەخۆی بە ژیانی هاوڵاتیانەوە هەیە ، وەک لە ڕاپۆرتی ژوری لێکۆڵینەوەی ئابوری بزوتنەوەی گۆڕاندا هاتوە :

      بودجەی بەكاربردن‌و وەبەرهێنان











 ئەگەر وردبینەوە لە چۆنیەتی تەرخانكردنی‌و دابەشكردنی بودجەی فیدراڵا وەك لە دیاریكراوە بۆماندەردەكەوێت كە:
•    رێژەی 58.2% لەم بودجە بۆ خەرجی بەردەوام/ بەكاربەر تەرخانكراوە كە بریتین لە:-
1.    مووچەی كارمەندان‌و خانەنیشكراوان.
2.    بەرنامە تایبەتیەكان لە:
A.    ئەنجومەنی وەزیران.
B.    وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی.
C.    وەزارەتی تەندروستی.
D.    وەزارەتی پلاندانان.
E.    كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان.
3.    پێداویستی‌و كەل‌و پەل.
4.    بیمە‌و یارمەتی‌و زیادەی سەر قەرز‌و شتی تر(وەك مادەی 140).
5.    چاككردنەوەی هەبووەكان( صیانە الموجودات) وەك بنایە‌و شەقام‌و دامەزراوەكان.

•    رێژەی 41.01% لە بودجەی 2014 بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان تەرخانكراوە ئەمەش زۆر كەمترە لە رێژەی ستاندەر كە 70%، مانای وایە گرنگیدان بە گەشەی كەرتەكانی ئابوری وڵات نەدراوە وەك پێویست.
•    رێژەی تەنها 1.01% لە بودجەی 2014 بۆ پرۆژەكانی سەرمایەیی تەرخانكراوە، كە بریتیە لەو پرۆژانەی كە دوای جێبەجێكردنی بۆ ماوەی چەندها ساڵا سوودی لێوەردەگیرێت.
•    بڕی 150 ملیار دینار تەرخانكراوە بۆ یەدەگی فریاكەوتن (احتیاگی الگوارئ).



     پشكی كوردستان لە بودجەی 2014ی عێراقدا
پڕۆژە بودجەی 2014ی عێراق بریتیە لە 170 ترلیۆن‌و 411 ملیار‌و 663 ملیۆن‌و 415 هەزار دینار، داهاتی 2014ی عێراقیش بە 139 ترلیۆن‌و 640 ملیار‌و 628 ملیۆن‌و 585 هەزار دینار خەمڵێنراوە، واتە عێراق لەمساڵدا 30 ترلیۆن‌و 771 ملیار‌و 034 ملیۆن‌و 830 هەزار دینار كورتهێنانی هەیە.

داهاتی هەناردەكردنی نەوتی عێراق بۆ ساڵی 2014 خەمڵێنراوە لەسەر بنەمای ناردنە دەرەوەی بڕی 3 ملیۆن‌و 400 هەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا (3 ملیۆن بەرمیل لە عێراقەوە‌و 400 هەزار بەرمیل لە هەرێمی كوردستانەوە)و نرخی خەمڵێنراو 90 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، كۆی گشتی داهاتی نەوت دەخرێتە سندوقی پەرەپێدانی عێراق(DFI)  دوای دابەزاندنی رێژەی (5%) لەم داهاتە وەكو قەرەبو بۆ دەوڵەتی كوێت، داهاتی نەوت رێژەی نزیكەی 93% ی داهاتی گشتی عێراق پێكدەهێنیت.

پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی 2014ی عێراق دوای بڕینی خەرجیە سیادی‌و حاکیمە  باقیەکەی کە دەکاتە 19 تریلیۆن 760 ملیارو 797 ملیون 2 هەزار دینار بۆ هەرێم تەرخاندەکرێت‌و رێژەکەی دەکاتە (11.5%) لە کۆی گشتی بودجەی عیراق.
خۆ ئەگەر حکومەت نەتوانێت موچەی مانگی 10 و 11 لەگەڵ مانگی 1 و 2 دا بدات ، بە بیانوی ئەوەی کە نرخی نەوت دابەزیوە و خەرجی سیادی لە عێراق زیادی کردوە و بەغدا پارە نانێرێت ، خۆ ئێستا بەغدا پێویستی بە بۆری نەوتی کوردستانە تا نەوتی کەرکوکی لێوە هەناردە بکات ، بە دیوی دوەمدا دەبێت هەرێم لەم ساڵدا گاز بنیرێە دەرەوە ، ئەو کات داهاتی گازی سروشتی هەرێم دەتوانێت دابەزینی نرخی نەوت پڕ بکاتەوە ، ئەوەی دەمێنێتەوە ئەو گەندەڵی و بەهەدەردانیە کە کەس نازانێت بەچی حسابێک ئەم داهاتانە دێنە کوردستان و وە چۆن خەرج دەکرێت ، کە لە ماوەی 22ساڵدا دوو حیزب پاوانی سەرجەم ئەم داهاتانەیان کردوە ، نەک میدیا و خەڵکی زۆرێک لە مەکتەب سیاسیەکانیشیان نازانن دەچێتە دەستی کێ و و چۆن دەدرێت بە حکومەت ، هەمو ئەمانە بەدەرە لە داهاتی ناوخۆ و گومرگەکان ، لێرەوە دێنە سەر ئەو پرسیارە کە ئەگەر گۆشارێک هەبێت لە لایەن بزوتنەوەی گۆڕانەوە بۆ ئەوەی هەموو کایەکان بە داهاتەکان و وەزارەتەکانیشەوە ببێتە نیشتمانی ئەوا ڕێگریەکی گەورە هەیە ، بەڵام گۆڕان دەیەوێت لە ناو دەسەڵاتەوە کار لەسەر ئەم ڕەهەندانە بکات ، ئەوەی کە لە دەروە بێت هەرگیز ناتوانێت کاریگەری هەبێت ، ئەوەی دەمێنێتەوە ئەم پرۆسە گەندەڵیە و بەرهەمهێنەرەکانی.... پێمان دەڵێن چۆن قسە دەکەن و چۆن دەنوسن بنوسن ، گرنگە نەبێتە کردار و ئێمە بەردەوامی بە بەرژەوەندییەکانمان بدەین .