و. سپی

مایكڵ رینۆڵدز، مامۆستای زانكۆی پرینستۆنی ئەمەریكا‌و نوسەری كتێبی "شكستی ئێمپراتۆریەكان: پێكدادان‌و روخانی ئێمپراتۆرییەكانی عوسمانی‌و روسیا"، رۆژی سێشەممە 1ی مارسی 2016، لە وتارێكدا لەماڵپەڕی ئەمەریكی "نەشناڵ ئینترێست" باس لە پەیوەندی لەمێژینەی روسیا لەگەڵ مەسەلەی كورد لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات.

رینۆڵدز دەنوسێت "ئەگەر رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا، لەمانگی نۆڤامبەری رابردوو پێیوابوو بە خستنەخوارەوەی فرۆكەیەكی جەنگی روس لەسنوری توركیا‌و سوریا دەتوانێت پێش لە دەسەڵاتخوازیی ڤلادیمیر پوتین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگرێت، ئێستا بە دڵنیاییەوە پەشیمان بووەتەوە. لەو كاتەدا ڤلادیمیر پوتینی توڕە بەڵێنیدا كە توركیا لە كردەوەی خۆی پەشیمان دەكاتەوە. ئەو هۆشداری دا كە روسیا تەنیا بە ئابلۆقەی ئابوریی توركیا قەناعەت ناكات‌و وتی "ئێمە دەزانین چی بكەین".

نوسەر لە روونكردنەوەی ئەو قسەی پوتین دەڵێت "مەبەستی پوتین وردە وردە ئاشكرا دەبێت. لەسەرەتای مانگی رابردوو لە جوڵەیەكی كاریگەردا "پارتی یەكێتی دیموكراتیكی كوردەكانی سوریا (پەیەدە)" یەكەمین نوسینگەی نوێنەرایەتی خۆی لە دەرەوەی سوریا لە مۆسكۆ كردەوە. لەهەمان كاتدا لەناوخۆی سوریاش، لقی سەربازیی (پەیەدە) بە چەكی روسی‌و بە پشتیوانی فرۆكەكانی ئەو وڵاتە بەشێكی بەربڵاو لە سنوری سوریا‌و توركیایان خستە ژێر كۆنترۆڵی خۆیانەوە‌و، بەهۆیەوە ئەنكەرە حەقی هەیە كە نیگەران بێت. پەیەدە سەر بە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)یە. كە لەناوچەكانی باشوری رۆژهەڵاتی توركیا چالاكی دەكات. هەڵسوڕاوانی پەكەكە لەم ناوچانە خودموختارییان بە هەموو شێوازێك: بە قەناس، هاوەن‌و بۆمبی دەستسازی قەراغ جادەیی، هەڕەشە لە هێزە ئەمنییەكانی توركیا دەكەن".

مایكڵ رینۆڵدز لەم وتارەدا باس لە هەڵوێستی سەرۆك كۆماری توركیا لەبەرامبەر پەكەكە دەكات‌و دەنوسێت "ئەردۆغان بەڵێنی دابوو كە پەكەكە لەناو دەبات، بەڵام توركیا زیاتر ەل 30 ساڵە كە ئەم بەڵێنە دەدات. بەڵام هیچ كاتێك پەكەكە بە قەد ئەمرۆ، چ لە رووی سەربازیی‌و چ لە رووی سیاسی بەهێز نەبووە. رووخانی حكومەتە ناوەندەكان لە عێراق‌و سوریا، پێگەیەكی بەهێزی بۆ پەكەكە لە كێوەكانی قەندیل لە باكوری عێراق دروست كردوە. بەم دواییانەش لە رێگەی پەیەدە‌وە، فەرمانداری نیوە خودموختاری "رۆژئاوا" (كانتۆنەكان) لەباكوری سوریا پێكهاتووە. ئێستا پەكەكە لەهەوڵی ئامادەكارییە بۆ رێكخستنی راپەڕینێكی تازە نەفەس لە باكوری رۆژهەڵاتی توركیا".

ئەو دەڵێت "لەلایەكی ترەوە چالاكییەكانی پەكەكە لەشەڕ لەگەڵ داعش، حەیسیەتێكی بێوێنەی نێودەوڵەتیی بۆ ئەم گروپە فەراهەم كردوە. ئەگەرچی ئەمەریكا لە ساڵی 1997 بە فەرمی پەكەكەی وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی ناساند‌و، یەكێتی ئەوروپاش لەمبارەوە پەیڕەوی لەئەمەریكا كرد، بەڵام ئەمرۆ هێزی تایبەتی ئەمەریكا، لقی پەكەكە لە سوریا پڕچەك دەكات‌و راهێنانی پێدەكات. ئەمەریكا ئەم هاوكارییە بەم جۆرە تەوجیە دەكات كە پەیەدە هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ پەكەكە نیە، بەڵام چەندین هەوڵیش لە ئەمەریكا‌و ئەوروپا لە ئارادایە تا پەكەكە لە لیستی رێكخراوە تیرۆریستییەكان دەربێنن. ئەگەر ئەم هەوڵانە بەئەنجام بگات، پەكەكە سەركەوتنێكی گەورە بەدەست دێنێت".

نوسەر پاشان باس لەم ئەگەرە دەكات كە رەنگە كوردەكان بۆ پێكهێنانی كوردستانی ئازاد پێویستیان بە رۆژئاوا نەبێت: "بەڵام كوردەكان بۆ گەیشتن بە كوردستانی ئازاد رەنگە پێویستیانبە پشتیوانی رۆژئاوا نەبێت. رۆڵی پەكەكە لە شەڕی دژی داعش، پەیوەندی ئەم رێكخراوەی لەگەڵ پشتیوانی دێرینی كوردەكان، واتە روسیا، جارێكی دیكە زیندوە كردوەتەوە. ئامانجی پەكەكە‌و روسیا بەشێوەیەكی سەیر هاوئاراستە بووە. ئەوان ئێستا لەگەڵ دوو دوژمنی هاوبەش واتە توركیا‌و داعش رووبەڕوون. مۆسكۆ بەهاوكاری كوردەكان شەڕ دژی داعش‌و تەمێكردنی توركیا بەرەو پێش دەبات‌و یارییەكی لەسوریا لەدەستی ئەمەریكا دەرهێناوە‌و كەلێنێكی گەورەی لە پەیوەندی توركیا – ئەمەریكا دروستكردوە كە دەتوانێت بە لاوازبوونی رێكخراوی پەیمانی ئەتڵەسی باكور (ناتۆ) كۆتایی پێبێت".

روسیا پشتیوانی دێرینی كوردەكان
رینۆڵدز دەنوسێت: "مێژووی پەیوەندی نێوان روسیا‌و كوردەكان بۆ 200 ساڵ لەوەپێش‌و بۆ سەردەمی فەرمانڕەوایی كاترینی مەزن دەگەڕێتەوە. لە تەواوی سەدەی نۆزدەدا روسیا لە شەڕەكانی خۆی لەگەڵ ئێران‌و عوسمانی، سەربازانی كوردی بەكارهێناوە".   
ئەو دەڵێت: "كوردەكان بەهۆی دەستێوەردانی حكومەتەكانی ئێران‌و عوسمانی لەكاروباری تایفیی ئەواندا حازربوون لە گەڵ سەربازانی روسی لەگەڵ ئەم دوو حكومەتەی ناوچەكە شەڕ بكەن".

هەروەها دەنوسێت: "بەدەستپێكردنی سەدەی بیستەم، كوردەكان بۆ ئاشنابوون بە گۆڕانكارییە نوێكان روویان لە روسیا كرد. عەبدولڕەزاق بەدرخان، یەكێك لەسەركردەكانی كورد لە وڵاتی عوسمانی بوو كە لەساڵی 1910 گەیشتە روسیا‌و بە پشتیوانی ئەو وڵاتە چەندین شۆڕشی لە ناوچە كوردنشینەكانی رۆژهەڵاتی عوسمانی رێكخست. لەوانە دەكرێت ئاماژە بە شۆڕشی "بتلیس" لەساڵی 1914 ئاماژە بكرێت كە تێكشا‌و زۆرێك لە سەركردەكانی كوردی عوسمان پەنایان بە روسیا هێنا".

كوردەكان‌و روسیای كۆمۆنیستی
رینۆڵدز دەنوسێت: "بە شۆڕشی كۆمۆنیستی روسیا  لەساڵی 1917، پەیوەندی ئەم وڵاتە لەگەڵ كوردەكان نەپچڕا‌و، لەساڵی 1923 ناوچەیەكی خودموختاری كورد لە نێوان دوو كۆماری ئەرمینیا‌و ئازەربایەجان بەناوی كورمانجی دامەزرا، بەڵام لەساڵی 1930 ستالین فەرمانی هەڵوەشاندنەوەی ئەم ناوچەیەی دەركرد".

هەروەها دەڵێ: " پاش داگیركردنی ئێران لەساڵی 1941، روسەكان كۆماری كوردستانی لەشاری مەهاباد دامەزراند. لە دێسامبری 1945 كۆماری سەربەخۆی كوردستان دامەزراندنی خۆی راگەیاند، بەڵام بە چوونە دەرەوەی هێزەكانی روسیا لە ئێران‌و پاش ساڵێك، ئەم كۆمار بەدەستی هێزەكانی ئێران شكستی خوارد. مەلا مستەفا بارزانی، فەرماندەی سوپای كوردستان‌و باوكی سەرۆكی ئێستای هەرێمی كوردستانی عێراق، لەساڵی 1947دا لەگەڵ 2 هەزار كەس لەهێزەكانی خۆی پەنایان بۆ روسیا هێنا. بارزانی زیاتر لە دە ساڵ لە روسیا مایەوە‌و پاشان بۆ عێراق گەڕایەوە".

نوسەر لە دڕێژەدا دەنوسێت: "بە پەیوەستبوونی توركیا بە پەیمانی ئەتڵەسی باكور، ناتۆ، لە ساڵی 1952، روسیا چالاكییەكانی خۆی بۆ پشتیوان لە جوداییخوازانی كورد لەتوركیا زیاتر كرد. دامەزراندنی رادیۆی كوردی لە ئەرمینیا‌و ناردنی هێزی نهێنی بۆلگاریی بۆ چەكداركردنی شۆڕشگێڕانی كورد لە ناوخۆی توركیا لەو جۆرە هەوڵانە بوو".

ئەو دەنوسێت: "لەساڵی 1978، سەركردەیەكی گەنجی كورد بەناوی عەبدوڵا ئۆجەلان، پارتی كرێكارانی كوردستان، (پەكەكە)ی لە توركیا دامەزراند. ئەگەرچی روسیا لە دامەرزاندنی ئەم حیزبە رۆڵی نەبوو، بەڵام هەروا كە لەناوی ئەم حیزبەوە دیارە، لە رووی ئایدیۆلۆژیاوە لەبەرەی سۆڤیەتدا بوو. ئەم حیزبە لەساڵی 1984 بۆ دامەزراندنی حكومەتی كوردی لەتوركیا دەستی دایە كردەوەی توندوتیژیی".

رینۆڵدز دەڵێت: "رژیمی حافز ئەسەد لەسوریا، كە یەكێك لەوڵاتە نزیكەكانی سۆڤیەت بوو، بە پەكەكە، سوپای سوری ژاپۆن‌و، گروپە تیرۆریستییەكانی لوبنان جێگا‌و ئیمكاناتی لۆجستی دەدا".


كوردەكان‌و روسیای پاش كۆمۆنیستی
رینۆڵدز دەنوسێت: "پاش روخانی حكومەتی كۆمۆنسیتی لە روسیا، كوردەكان درێژەیان لە حوزوری خۆیان لەو وڵاتە لە دەیەی 1990 دا. روسیا لە درێژەی هاوكارییەكانی خۆی لەگەڵ كوردەكان دوو ئامانجی دەپێكا. "كارتی كورد" رێگەی بەروسیا دەدا تا لە دەورونەقشی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەردەوام بێت‌و، لەلایەكی ترەوە ئەم كارتەش وەك هەڕەشەك لەبەرامبەر دەستێوەردانی توركیا لە چیچان‌و باقی ناوچەكانی قەفقازیا بەكاردەهات".

نوسەر بەردوام دەبێت: "لەئێستادا روسیا بەتوندی پشتیوان لە بزوتنەوەی نەتەوەیی كورد دەكات. لەلایەكی دیكەوە سەركردەكانی كورد‌و لەوانە ساڵح موسلیم، سەرۆكی پەیەدە‌و هەروەك سەركردە پێشووەكان عەبدولڕەزاق بەدرخان، مستەفا بارزانی‌و، عەبدوڵا ئۆجەلان، لەروسیا وەك پشتیوانێك دەڕوانێت".

ئەو دەڵێت: "یارمەتییەكانی روسیا تەنیا بە چەك‌و زانیاریی كۆتایی نایەت‌و، بە پێچەوانەی ئەمەریكا، روسیا ئێستا جارێكی دیكە ئەكتەرێكی سەربازیی چالاك لە ناو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە".

نوسەر ئەم جۆرە دەگاتە ئەنجام كە "بەڵام ئەمە بەو مانایە نیە كە حكومەتی كوردی بەم زووانە دادەمەزرێت، چونكە نە رژیمی بەشار ئەسەد‌و نە ئێران لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتێكی كورد لەناوچەكەدا نین".

رینۆڵدز لەكۆتاییدا دەنوسێت: "بەڵام توانایی پەكەكە بۆ بوون بە ئەكتەرێكی ناوچەیی، لەماوەی سێ دەیەی رابردوو‌و  و سەرەڕای سەركوتكردنی لەلایەن توركیا، نیشانەی مانەوەی پرسی خودموختاری كوردەكان لە ئەجێندای كاری ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە‌و، واشنتۆن دەبێت هۆشیاری گەمەی روسویا بە "كارتی كوردەكان" بێت".