( هیچ گەلێک  کۆیلە ناکرێت ،  ئەگەر بە ئیرادەی خۆی ملکەچی کۆیلەبوون نەبێت ) مەهاتما غاندی.

 بەرلەوەی هێز وەک ئسلوبێکی ماددی و فیزیکی  بەکاربهێنرێت بۆ کۆنترۆڵکردنی مرۆڤ ، فیکرەیەکی کاریگەری گۆڕینی  حاڵەت و جوڵەیە لە دۆخێکەوە بۆ دۆخێکی تر .  لەم دیدە نیوتنیزمەدا  هێز یەکسانە بە لێکدانی کوتلە لە خێرایی ( هێز= کوتلەx خێرایی )  بە مانای پێکهاتەی هێز دروست بووە  لە خێرایی جوڵەی کوتلەکان .  تێگەیشتنێکی باوی نادروست هەیە بۆ هێز بە تایبەتی لە ئاست قورسایی ئەندازە ( حەجم ) ەکاندا، پێمان وایە هێز و قورسایی قەبارەی تەنەکان دەگەرێتەوە بۆ حەجمەکانیان ، نیوتنیزم ئەم تێگەیشتنەی هەڵوەشاندۆتەوە بەوەی  هێزی قورسایی  تەنەکان  دەبەستێتەوە بە کێش ( جازبیەت ) ەوە  ، کاریگەری  جازبیەتە گۆرانکاری بەسەر قورساییەکەیاندا دێنێت  .
 
 لە حاڵەتە سیاسی و  فیکریەکەشدا  بە هەمان هاوکێشە و ڕێسا ، قورسایی  کوتلەی هەر فیکرەیەک ( حیزب ، ئایین ، فەلسەفە )  هێزی جازبیەی بڕواگیرەکانی دیاری دەکات و قورسایی  پێدەبەخشێت . دیارە  هەر  ڕووداوێک کردەی مرۆڤ بێت ، لە دۆخی حاڵەتدا بێت یان  جووڵە ،  لە سیاق  context  ی فیکرەیەکەوە ڕوودەدات و پاشان  دەبێتە داکەوت- واقیع ( هەڵبەتە ئەو کردانەشی مرۆیی نین لە سیاقی فیکرەیەکەوە بوونەتە داکەوت ، وەک فیکرەی گەردوون ، کە فیکرەی راستەخۆی خواوەندێکە) لەپاش وەرچەرخانی فیکرە بۆ داکەوت ،  دەبێتە ڕووداوێکی مەعریفی و هێزی جازبیەی بڕواگیرەکانی قورساییەکەی دیاری دەکەن .  لەو داکەوتانەدا کوتلەی تەنە فیکریەکان لەدۆخە جوڵاوەکەیاندا دەبنە هێزێک و کاریگەری لەسەر حاڵەتە کۆمەڵایەتیەکان دروست دەکەن . لێرەدا مەرج نی یە هەر هێزێک توانای بوونە واقیعی هەبێت وەک هێزێکی دروست بناسرێت ، چونکە  هێز دەتوانێت ببێتە ئەمری واقیع و بسەپێنرێت  ، بەڵام ناتوانێت بەڕەهایی وەک باڵاترین هێز و باشترین هێز دەربکەوێت . بەپێ ی گۆرانکاری بەسەر زەمینەی جازبیەکاندا گۆرانکاری بەسەر بەهاو قورسایی  هێزەکاندا دێت . قورسایی ئەو تەنەی بەهۆی خێرایی جازبیەی  زەوی یەوە  ئەگەر کیلۆگرامێک بێت  هەمان تەن قورساییەکەی بەپێ ی لاوازی جازبیەی سەر مانگ دەبێتە کەمتر لە  چارەکە کیلۆیەک .  دەشێت هێزی فیکرەیەک لە جازبیەی بڕواگیری مرۆڤدا  بۆ سەدان ساڵ باڵاترین و رەهاترین فیکرە بوبێت  وەک   فیکرەی سوڕانەوەی خۆر بەدوری زەویدا کە ( زانست و  ئایین و فەلسەفە)  پشتگیریان لێکردووە ، بەڵام کودەتاکەی گالیلیۆ کۆتایی بەو جازبیەتە عەقیدەیی و زانستیەی رابردوودا هێنا و  لە بڕواگیری  ئێستادا پێچەوانەکەی ڕاستترە کە  زەوی بەدووری خۆردا دەسوڕێتەوە .

جازبیەی بڕواگیری  هەر فیکرەیەکی سیاسی – حیزبی ، بەبێ تاعەت ( گوێڕایەڵی ) ناتوانێت ببێتە هێزێکی باڵا لەنێو کۆمەڵگەدا ،  ڕۆڵی ئەو جازبیە فیزیاویە بە مرۆڤ دەبەخشێت بۆ دیاری کردنی قورسایی تەنە سیاسیەکان .  سەنگ و پێگە دەبەخشێت بەو سێوە سیاسیە نیوتینیانەی لە دەرەختەکانەوە بەردەبنەوە خوارەوە .   تاعەت  لەهەدوو شێوەکەیدا ، ئەگەر  ئیجباری بێت لە سیستەمێکی سیاسی تۆتالیتاریدا ، یان ئیختیاری بێت لە سیستەمێکی سیاسی دیموکراتیدا ، لە رۆڵی سەنگ بەخشی مرۆڤەکان کەم ناکاتەوە بە تەنە سیاسیەکان . لەهەردوو سیستەمەکەدا جازبیەت قورسایی بۆ سێوەکان دروست دەکات . بەڵام ئەو سێوەی  دەیەوێت لە رێگەی بەربوونەوەکەیەوە ئەو تاعەتە ئیختیارەیە ( بێ منەتانە ) لە مرۆڤدا دروست بکات کە ئەوە ئیستحقاقی قورسایی بەربوونەوەکەی خۆیەتی  بڕواگیری  لەنێو خەڵکدا دروست دەکات ، ئەمەیان مەترسیدارترین بەربوونەوەیە و  کوێرانەترە لە تاعەتە ئیجباریەکەی بەسەر مرۆڤدا دەسەپێنرێت . دڵنیا هیچ بەربوونەوەی سێوێک  ( لە هەڵبژاردنی سیاسیدا )  بەدەرنیە لە ویستی کۆکردنەوەی زۆرترین تاعەت – جازبیەتی خەڵک بۆ دروستکردنی هێز و بەدەست هێنانی قورسایی ، ئەوەی جیاوازی دەخاتە نێوان سێوەکانەوە ، جیاوازیە لە دروستکردنی وێناکانی خەڵکدا بۆ چۆنیەتی گوێڕایەڵی لە فیکرە و هۆکاری بەربوونەوەکە .  داکەوتی بەربوونەوەی سێوەکان  بەپێ ی وێناکانی ئێمە گۆرانکاریان بەسەردانایەت و  پرۆسەیەکی چەندین بارەی بەربوونەوەن .  وەک پێچەوانە کردنەوەی  سوڕانەوەی زەوی و خۆر بەدەوری یەکدا ، گالیلیۆ جێگۆرکێ ی بە هیچکام لە ئەستێرەکان و زەوی و خۆر نەکردووە ، بەڵکە گۆرانکاریەکە لە تاعەت و تەسەوری ( ئایینی و زانستی و فەلسەفی ) ئێمەدا روویداوە بۆ چۆنیەتی سوڕانەوەیان بەدوری یەکدا . جیاوازی سێوە بەربووەکانیش گۆرانکاری نیە لە قورسایی و  شێوازی بەربوونەوەکانی ئەواندا ، بەڵکە جیاوازی یە لە تاعەت و تەسەوری ئێمەدا بۆ بەربوونەوەی ئەوان و دروستکردنی هێزە لە کوتلەی بەربووەوەدا لە رێگەی جازبیەتەکانی ئێمەوە .
 
حەجمی تاعەتی مرۆڤە کە  حەجم بۆ سێوەکان دروست دەکات .   هێزی راستەقینە لە  فیکرەی بەربوونەوەکەیاندا نی یە ، بەڵکە بەپێ ی ئاپۆرای گوێڕایەڵەکان  هێز بۆ  فیکرەی بەربوونەوەکە دروست دەبێت . ئەگەر   وتاربێژێک  فیکرەیەکی باڵاشی هەبێت  بەڵام  تاعەتی گوێگری بە دەورەوە  نەبێت ، فیکرەکەی بێ هێز و پەڕاوێز خراو دەمێنێتەوە ، لەبەر ئەوەی هەمیشە  هێز لای گوێڕایەڵەکانە .  ئەوان هێز دەبەخشنە    وتارە و وتاربێژەکە ..  لە تیئۆری ساتیاگراهەکەی غاندیەوە :  مرۆڤ  ئیجبارنەکراوە  تاعەتی خۆی ببەخشێت بە هیچ  دەستەڵاتێک  ، بەڵکە بە  ئیختیاری خۆیەتی ئیتاعەت دەکات  .. بۆیە  ئیشکالیەتی تاعەت  لە  چۆنیەتی و بۆچیەتی  ئیختیاری مرۆڤەکان خۆیاندایە ،  بۆچی  خۆیان  ناچار دەکەن  موتیع بن  ؟
 
سەرکردەیەک لەپێناو دەرهێنانی خەڵک لە تاعەتی  سەرکردەیەکی تردا ، داوای بەخشینی تاعەت و گوێڕایەڵی لە خەڵک دەکاتەوە ،  لەکاتێکدا مرۆڤ  لە تاعەتی دەستەڵاتێک هەڵدێت بەوپەڕی ئیختیار و ئیرادەی خۆیەوە  تاعەتی خۆی  دەبەخشێتەوە بە دەستەڵاتێکی تر ، لە تاعەتی ئاینێکەوە بۆ  ئاینێکی تر ،  لە وێنایەکەوە بۆ وێنایەکی تر ..  لەبەر ئەوەی جەوهەری دروست بوونی هێز  بریتی یە لە بەدەست هێنانی تاعەت و گوێڕایەڵیکردن ،  هەر کەس و فیکرە و سیاسەتێک ،  لە پێناو  هەر ئامانج و مەبەستێکدا بێت ، پێویستی بەو  هێزەیە لە تاعەتەوە بەدەستی دێنێت تا بگات بە ئامانجەکەی . ڕاهێنانی خەڵک لەسەر بەخشینی  تاعەت ، مانای بەخشینی هێزە بەو  کەس و فیکرە و سیاسەتەی پێ ی دەگاتە مەبەستەکەی . ئەمەش ئیشکالیەتێکی بەردەوامی بۆ مانا و لێکدانەوەی ئازادی دروست کردووە کە تاعەت لەهەردوو حاڵەتە ئیختیاری و ئیجباریەکەیدا چارەسەری تەواوی پرسی ئازادی تیادا ناکرێت و  دۆسیەی ئازادی بە هەمیشەکراوەیی و بێ چارەسەری  دەهێڵێتەوە ...