مەبەستمان نەبوو ئەو بەرنامەكارەی هەردوو جێگرانی سكرتێری گشتی و ژمارەیەكی بەرچاو لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی دایانڕشتووە، بخەینە بواری مشت ومڕی میدیاییەوە، بۆ ئەوەی لەسەرەوە دیالۆگێكی ئامانجدار ئەنجام بدرێ و كەڵك لە هەموو دەرفەت و دلیڤەكان وەربگرین، چونكە ئامانجی ئەو كارەمان گەیشتن بووە بە زەمینەیەكی هاوبەش بۆ كاركردن لە پێناوی پڕكردنەوەی كە لەبەرەكانی نێوانمان و چارەسەركردنی كێشەو گرفتەكانی ناوخۆی یەكێتی و دەربازكردنی لەو قەیرانانەی كە تێی كەوتووە، بەڵام دوای بڵاوبوونەوەو خوێندنەوەی چەند وتارێك، كە قسە لەو كەیسانەو لەبەرنامەی كارەكە ئەكەن، ئیتر ڕوونكردنەوە لەوبارەوە بە پێویست ئەزانین، لانی كەم بۆ ئەوەی نەك تەنیا خودی بەرنامەی كارەكە، بەڵكو پرۆسەی چارەسەركردنی كێشەكان ، كە بوژاندنەوەی یەكێتیش بەدوای خۆیدا دێنێ، نەخرێتە ناو تەمتومانی تەفسیری نادروست و مەبەستدارەوە.
یەكێتی كێشەی هەن یان نا؟ یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بە تایبەت لە دووسێ ساڵی ڕابردوودا، دووچاری كێشەو قەیرانی زۆر بۆتەوە، بە تایبەت دوای ئەوەی جەنابی مام جەلال بە هۆی نەخۆشییەوە لە ڕێبەرایەتیكردن و بڕیاروەرگرتن و بگرە ئیدارەدانی ململانێ ئاساییەكانی ناوخۆی یەكێتیدا غائب بوو.هەر لەسەرەتاوە لە ئاستی سەركردایەتی و كادرانی پێشكەوتوو و قاعیدەوە هەبوون كە زوو لە هەبوونی كێشەكان ئاگاداربوون و پەنجەیان خستە سەریان و بە جدیش كاریان بۆ ئەوە ئەكرد كە هەموو یەكێتی بكەوێتەخۆی و پێش قووڵ بوونەوەیان و لە گرێژنەدەرچوونی شیرازەی یەكێتی و بەلارێدابردنی سیاسەت و بڕیارەكانی، كێشەكان چارەسەربكرێن . بەڵام لەبەرامبەردا خاوەنی بۆچوونی پێچەوانەش هەبوون، سەرەڕای ئەوەی ئەشیانزانی یەكێتی كێشەی بنەڕەتی هەن، كەچی پشت گوێیان ئەخستن و گەرەكیان بوو وێنەیەكی پێچەوانەی ڕاستی هەبوونی قەیرانی مەترسیدار لەسەر پێگەو ئاراستەی سیاسەتی یەكێتی نیشانی قاعیدە بدەن. چەندە هەبوونی كێشەو قەیران و لەڕێ لادانەكان مەترسیدار بوون دە ئەوەندەش پەردەپۆشكردنی ئەنقەستی كێشەكان و ڕێگەخۆشكردن بۆ قووڵتربوونەوەی بەردەوامیان و تەشەنەكردنیان مەترسیدار بوو.
ئەوانەی بە شێوازی جۆراوجۆر هۆشداریان لەبارەی هەبوونی گرفت و كێشەو قەیرانەكان و پێویستی چارەسەركردنیان ئەدایە ئاستە جیاجیاكانی یەكێتی، بە تایبەت كە ئەو هوشیاری دانانە لەناو چوارچێوەی كۆبوونەوە ڕەسمییەكاندا بوون، گەرەكیان بوو ، هەرچی زووترە بە پێی پرنسیپەكانی دیموكراسی پەسندكراوی پەیڕەوی ناوخۆ چارەبكرێن و نەبنە گرێ كوێرە .بەڵام ئەبێ ئەو ڕاستیە بزانرێت كە لەبەرامبەردا سیاسەتێكی تصفویانە گیرایە بەر ، كە هەبوونی ئەو نەزعە تصفویە ، گەرچی دەرهاوێشتەی قەیرانەكانیش بوو، بەڵام زۆر لە خودی قەیران و كێشەكان مەترسیدار تر بوو . نادیدە گرتن و بەبچوك نیشاندانی كێشەو قەیرانەكان و خۆلادان لە چارەسەركردنیان، نەك هەر لەو سەرەتاوە ، بەڵكو ئێستاش وەك تێزێكی ئەو هەڤاڵانە بەردەوامە، كە نایانەوێ بە شێوەیەكی جدی و لەبەرژەوەندی یەكێتیدا چارەسەر بكرێن. ئێستا كێشەو قەیرانەكان ئاستی تیۆری و مشت ومڕی سیاسی ئۆرگانەكانی سەری سەرەوەیان تێپەڕاندووەو لەسەر بڕیارو سەربەخۆیی بڕیاری سیاسی، كاری حزبی ، ئەدائی ئۆرگانەكان ، كاری كادران و بگرە لەسەر پرستیژی ئۆرگانەكان لە مەكتەبی سیاسییەوە تا خواری خوارەوە ڕەنگی داوەتەوەو لە هەموو ئاستەكانی یەكێتیدا بۆتە دیاردەیەكی زەق و دیار و هەستپێكراو .كەچی نەزعەی بە بچوك بینین و بە بچوك پیشاندانیان وەك هەمان ڕۆژگاری یەكەمی كێشەكان بەردەوامە . هەڤاڵ مەلا بەختیار ، لەدوای ئەوەی جێگرانی سكرتێری گشتی و ژمارەیەك لە هەڤاڵانی تر بەرنامەی كارێكییان بۆ بووژاندنەوەو چارەسەركردنی كێشەكانی یەكێتی پێشكەش بە سەرجەم هەڤاڵانی ئەنجومەنی سەركردایەتی كردوو دواتر وێنەیان داوەتە هەڤاڵانی ئەنجومەنی ناوەندیش ، سێ وتاری لەو بارەوە نووسیون .بێگومان ڕای هەر هەڤاڵێك ڕێزلێگیراوەو ئەبێ ئەو مافە هەمیشە دەستەبەر بكرێ كە هەڤاڵان لەهەر ئاستێكی حزبیدا ئازاد بن بۆچوونی خۆیان دەرببڕن.
بەڵام وەك خوێندنەوەیەكی هەوەڵی بۆ نووسینەكانی، بە ڕوونی هەست بەوە ئەكرێ كە هەوڵی بە كەم بینینی كێشەو قەیرانەكان و بە كاڵبووەوە پیشاندانیان بۆ ناوخۆ و دەرەوەی یەكێتی ، تان وپۆی ئاراستەیەك وەرئەگرێ و ئەشێ بۆچوونەكانی وەك هەوڵی تیۆریزەكردن بەو ئاراستەیەی سەرەوە وەربگرین. لە كاتێكدا دوای ئەم هەموو مشت ومڕو ئەم هەموو كەلێنەی كەوتۆتە نێوان هەڤاڵان و ئۆرگانەكان ،دوای ئەوەی كە بڕیاروەرگرتن لە ناو ئۆرگانە باڵاكانی یەكێتییدا لە پێودانگی سیستماتیكی دەرچووە ( كە هەمان ئەو شێوازە لە بڕیار وەرگرتن دابەزیوەتە ئۆرگانەكانی خوارەوەش) ئەبووایە هەوڵەكانی خۆی بۆ تیۆریزە كردنی ڕێگە چارە تەرخان بكردایە ، نەك ڕێگەی ناچارەسەر .
چونكە تیۆریزەكردنی هەر دیاردەیەك بێ ناسینی راِست و دروستی دیاردەكە ناتوانێ هاوكاربێت بۆ چارەسەری دیاردەكە .
شەقڵی بنچینەیی و زاڵی مامەڵەكردنی كاك بەختیار لەگەڵ دیاردەی ( قەیراناوی بوونی یەكێتی ) لە سێ وتارەكەیدا ( دوانیان لە كوردستانی نوێ و یەكێكیشیان لە چاودێر ) بریتییە لەوەی كە خودی هەبوونی قەیران یان كێشە لە ناو یەكێتیدا بخاتەوە ژێر پرسیاری هەبوون و نەبوون ، شایستە بوون و شایستە نەبوون . كاك بەختیار لە وتارەكانیدا ، دان بەوەدا ئەنێ كە یەكێتی كێشەی هەن ، بەڵام : - دوورونزیك خۆی لەقەرەی ناساندنی كێشەكان نادا و ناوییان نانێ وبە خوێنەرانی خۆی ناڵێ كێشەكان چین ؟ بەڵكو لەناو تەمتومانێكدا ئەیانهێڵێتەوە ، كە گومان دروست ئەكا . - لە پشت ئەو باسكردنەیدا لەبارەی ئەوەوە كە ، یەكێتی هەر لەسەرەتاوە بارگاوی بووە بە كێشەو قەیران و كەچی گەیشتۆتە ئەم ڕۆژگارەش ، خوێندنەوەیەكی كۆنكرێتی هەڵئەگرێ ، ئەویش ئەوەیە كە هەبوونی كێشەو قەیران و گەیشتنیان بە سنوورێكی مەترسیداری وەك جیابوونەوەو كەرت بوون و بگرە نەیاری و دوژمنایەتی خەسڵەتێكی حزبەكەیە .
ڕاستە ناشاردرێتەوە كە ، یەكێتی لە ڕابردووشدا تا ئەندازەی لێك ترازان و جیابوونەوەی زبر و پڕ لە شەڕوشۆڕ ڕووبەڕووی ئەم حاڵەتانە بۆتەوە. بەڵام كاك بەختیار دوو شتی گرنگ لەبیر ئەكات ، یەكێكیان حزوری جەنابی مامە كە لە سەردەمانی پێشوودا لەگەڵمان بوو .دووەمیشیان ئەو هەموو زیان و كارەساتانە ، بە زیانی گیانی و ئەو زیانانەشەوە كە بەر بزاوتی كوردایەتی و یەكێتی خۆیشی كەوتن ، كە نامەوێ لێرەدا باسیان بكەم و برینی كەسی پێبكولێنمەوە .بۆیە پەنا بردنە بەر تێزی ئەوەی كەیەكێتی لە بنەڕەتەوە بارگاوی بووە بە قەیران بۆ پاساودان یان بۆ بە نۆرماڵ وەرگرتنی دۆخی ئێستای ، تێزێكە لە دژی چارەسەری ڕاستەقینە ئەوەستێتەوە .هەر بۆ بەرچاوڕوونی زۆرتری خوێنەران ، هەموو ئەو قەیران و كێشە ناوخۆییانە لە ساڵانی خەباتی شاخ ڕووبەڕووی یەكێتی بوونەوە ، دەرەنجام و لێكەوتەكانی چارەسەر نەكران تا دوای ڕاپەڕین و ووردتر تا دوای یەكەم هەڵبژاردنی كوردستان ، كە ڕیزبەندییەكانی دوای هەڵبژاردن ، زەمینەیەكی تری سازاند بۆ ئیحتواكردنی لێكەوتەكانی ئەو جیابوونەوەو پارچە بوونانەی دووچاری یەكێتی و باڵەكانی بوونەوە ، هی حزبەكانی تریش بە هەمان شێوە . - كاك بەختیار ، لەسەر بناغەی تێزی هەبوونی پاشخان و پێشینەی دوورودرێژی هاوشێوەی ئێستا لە ناو یەكێتیدا،مەسەلەیەكی تریش بنیات ئەنێ، ئەویش ئەوەیە كە هەمیشە لەناو یەكێتیدا پڕۆژەو پرۆسە هەبووە .
دیارە ئەمەش حاڵەتێكی ئاساییە لە ناو هەر حزب و ئۆرگانێكی كۆمەڵایەتیدا پرَۆژە هەبێ و دواتریش بكرێتە پرۆسەو بخرێتە بواری پراكتیكییەوە .ئەمە زۆر ڕاستە ، بەڵام ئەوەی ئەو باسی لێوەناكا ئەوەیە ئایا پڕۆژەكان لە هەواوە هاتوون یان ڕەنگدانەوەو لێكەوتەی هەبوونی فاكتە؟ لێكەوتەی هەبوونی جیاوازی بیروبۆچوونە ؟ كە دوای ئەوەی بەهێند وەرناگیرێن ، دۆخی بیربۆچوونەكان ئەگۆڕێ بە پڕۆژە .خۆ كە پڕۆژەكانیش لەلایەن گروپێكی تری ناو هەمان حزبەوە تەوزیف كرا بۆ ئافەرۆزكردنی بیروبۆچوونەكان و خاوەنەكانیان ، ئیتر لەوێوە مەترسی ئەوە دروست ئەبێ ، كە پڕۆژەكە ببێتە زەمینەی تەوەربەندی و بگرە سیكتاریزم و لێك ترازانیش . - مامەڵەكردن لەگەڵ هەبوونی قەیران و كێشەو ، هاوكات هەبوونی پڕۆژەو بەرنامەی كار بۆ لێدەربازبوونی ، لە ڕوانگەی گەمارۆدان و بچوك كردنەوەیدا ، وەك ئەوەی ئەو هەڤاڵەمان بە شێوەیەكی هەڕەمەكی ئەڵێ كێشەكان گەورەكراون ، ڕێگری ئەكا لە هەبوونی نەخشە ڕێگای دەربازبوون لێیان . بۆیە وتیشم هەڕەمەكی چوونكە وەك پێشووتر وتم كاك بەختیار كێشەكان ناو نانێ و پەنجەیان ناخاتە سەر تا خوێنەرانی و ئەندام و هەوادارانی حزبەكەشی سەرپشك بكا لەوەی بزانن ئەو كێشانە هەن و كاریگەریشیان داناوە ؟یاخۆ وەك ئەو ئەڵێ لە قەبارەی خۆیان گەورەتركراون ؟ بڕوام وایە ئەو لە زۆربەمان باشتر ئەزانێ كێشەكان چین و قەیرانەكان چۆنن ، بەڵام بە مەبەست ناویان نانێ و باسیان ناكاو ئاماژەیان پێ نادا ، چونكە ئەو وەختە بۆ هەمووان ڕوون ئەبێتەوە ، كە پێناسەی كێشەكان وەك یەك ئەبن و ئەوەش ڕوون ئەبێتەوە ، كەئەوە كاك بەختیارە كێشەكان لەقەوارەی خۆیان دەردێنێ و لە مەنگەنەیان ئەدا تا بۆچوونەكەی ڕاست دەربچووینێ لەبارەی ئەوەی كە وتویەتی ، كێشەكان لە قەبارەی خۆیان گەورەتر كراون . - لە لایێكی ترەوە ، لە هەرسێ وتارەكەیدا ، بە نەفەسێكی درێژەوە، زنجیرەیەك سەركەوتنی یەكێتی لەم قۆناخەدا ئەژمێرێ ..بەڵام هەموو ئەو سەركەوتنانەی باسیان لێوە ئەكا ، سەركەوتنی هێزی پێشمەرگەی لێ دەربێنە ، كە بەرچاوو دیارە ، ئەوانەی تر هەموویان پێویستییان بەوە هەیە شەن و كەو بكرێن وبخرێنە بەر دەم خوێندنەوەی ڕەخنەگرانەی ئەوتۆوە ، كە بەسەر سەركەوتن یان نوشست دا ساغ بكرێنەوەو ، قازانج و زیانە هەنووكەیی و تاكتیكییەكان لەگەڵ قازانج وزیانە ستراتیژییەكاندا لێك هەڵاوێرد بكرێن .خۆ ئەگەر نیازی ئەوەیە لە پشت باسكردنی سەركەوتنەكانەوە كێشەو قەیرانەكانی ناو یەكێتی بچوك و پەراوێزخراو بخات ، ئەوا ئەبێ ئەو هەڤاڵە بەڕێزەم دڵگران نەبێ كە بڵێم ، با وای دابنێین هەموو ئەو سەركەوتنانەی باسیان لێوە ئەكاو ڕیزیان ئەكا ، دروست و ڕاستن و موناقەشە هەڵەناگرن ، ئایا لەو گریمانەیەشدا ئەبێ بۆ ئەوە بە كاریان بێنێ ، كە كێشەكان لەبەردیدەی یەكێتییەكان بسڕێتەوە یان ئەبێ بۆ ئەوە تەوزیفیان بكا كە ببنە هێزێكی ماددی و مەعنەوی چارەسەر یان بە پێچەوانەوە ؟ بە تایبەت ئەگەر بابەتی سەركەوتنەكان سەر بۆ ئەوە بكێشێ كە كێ خاوەندارێتیان ئەكا. لەكاتێكدا ئێمە پێمان وایە خاوەندارێتی یەكێتی بە سەركەوتن و ئیخفاقاتەكانیەوە گرنگی زۆری هەیەو ئەبێ قیبلەنما بێت ، چونكە لە خاوەندارێتیكردنی یەكێتیدا هەموومان براوەو سەركەوتوو ئەبین ، بەڵام لە خاوەندارێتیكردنی ئەم یان ئەو سەركەوتنانەی ئەو ریزی كردوون، بێگومان دیوەكەی تریشی نمایان ئەبێ كە شكست و اخفاقاتەكانن . ئەگەر مەبەستی كاك بەختیار لەو نووسینانەیدا ، ئەوەیە كە كێشەكانی ناو یەكێتی تا ئەوئەندازەیە بچوكن و بێ كاریگەرین ، كە هەڵوەسەتەیەكی جدی و دەست بەجێی پێویست نیە و ناخوازێ سەخی تەبیعەتانە و لە خۆ بوردوانە و یەكێتییانە هەموو تواناكانمان بۆ لێدەربازبوونیان بخەینە گەڕ و بەڵكو هێندە بەسە ، خۆی وتەنی( نەرم نەرم ) چارەسەریان بكەین ، مەسەلەیەكی تر سەر هەڵئەدا ئەویش ئەوەیە ، ئایا دووساڵی ڕابردوو و سەبر كردن لەسەر كێشەو قەیرانەكان ، وەك ئەو سیاسەتەی كاك بەختیار نەبووە كە ئەڵێ نەرم نەرم چارەسەرییان بكەین ؟ بەڵام چیمان لێ چنییەوە؟ ئایا خەرەند و كەلێنەكانی نێوانمان لێك نزیك بۆتەوەو نەماوە یان زۆرتر بووە ؟ ئایا یەكێتی وەك حزبێكی دامەزراوە كاری كردووە یان بە پەڕش وبڵاوی و دەستەگەری و قۆرخكراوی ؟ ئایا متمانەی نێوانمان زۆرتر بووە یان دڕدۆنگی پتر پەرەی سەندووە؟ لە هەمووی گرنگتر ئایا یەكێتی مەرجەعیەتی یەكگرتووی بڕیاری هەبووە ، یان دەستەیەك خۆی زاڵكردووەو ئەوانی تری پەراوێز خستووە ؟ با ئێمە نا، بەڵكو با كاك بەختیار بە خوێنەرانی و ڕێكخستنەكانی یەكێتی بڵێ : بڕیاری سیاسی ، ڕێكخراوەیی ، سەربازی ، پەیوەندییەكان و هیتریش ، بە تایبەت ئەو بڕیارانەی كە گرنگ و ئاراستەساز بوون لەناو یەكێتیدا چۆن وەرگیراون ؟ ئەوەشیان پێ بڵێ ئەوەی ئێستا هەیە دیدی یەكێتییەكانە یان دیدی گروپێكی ناو مەكتەبی سیاسییە ؟ئەوەشیان پێ بڵێ ئاخۆ شێوازی ئێستای بەڕێوەبردنی یەكێتی كۆكەرەوەیە یان پەرتكەر ؟
* ئازاد جندیانی
(ناچارەسەر ) دەستەواژەیەكە لەبەرامبەر ( اللا حل ) ی عەرەبیدا بەكارم هێناوە