لەجاڕنامەی گەردوونی مافەكانی مرۆڤدا مافی یەكسان بۆ هەموو مرۆڤێك بێجیاوازی دەستەبەر كراوە ، جیاوازی لەڕووی ڕەگەز و نەتەوە و زمان و ئایین و نەژاد و تەمەن وشوێن و بیروڕای سیاسی قەدەغە كراوە و لە هەموو ئاستەكان و سەرجەم بوارەكانی ژیانی سیاسی و باری ئابووری و كۆمەڵایەتی و كلتوری گرتۆتەوە لەسەر ئاستی جیهان ٠
لەم بابەتەدا بەتایبەت لەسەر ( مافی ئافرەتان) قسە دەكەین كە بەچ شێوازێك و چۆن داڕێژراوە و فەلسەفەی ماف لەم جاڕنامەیەدا بۆ ئافرەتان چ جێگا و ڕێگایەكی هەیە وچ بوارێكی گرتۆتەوە ٠
ئەوەی خاڵی جەوهەری و گرنگ بێت ئەوەیە كە لە كۆی (٣٠) ماددە و دیباجەی جاڕنامەی گەردوونی مافەكانی مرۆڤدا ، ووشەی ( مرۆڤ ) بەكار هاتووە بێ ئەوەی جیاكاری بكات لە ڕووی ڕەگەزەوە و ووشەی (ئافرەت یان پیاو یان نێر و مێ )بەكار بهێنێت ، تەنها لە ماددەی (١٦) نەبێت كە دەستەواژەی (پیاو و ژن) بەكار هاتووە ئەویش جەخت كراوەتەوە لە سەر مافی یەكسان لە هاوسەرگیری و جیابوونەوە واتا بەرژەوەندی ئافرەت ومافەكانی لەم پرۆسەیەدا بێ جیاوازی و بەیەكسانی چەسپاوە٠ لەماددەی (٢٥) جەخت لە سەر مافی دایكایەتی ومناڵ بەخێو كردن دەكاتەوە كە دەبێت هاوكاری و چاودێریان بۆ دابین بكرێت ٠
مافی ئافرەتان كەبنەمایەكی سەرەكی و بنەڕەتیە لە جاڕنامەی گەردوونی مافەكانی مرۆڤدا بەڵام لەزەمینەی واقیعدا ڕێك پێچەوانەی بنەماكانی ئەو یاسا جیهانییە ٠
لەكاتێكدا ئینسانی ئافرەت لە توانایی بەرهەمهێنان و لە ژیانی ئیداری و سیاسی و ئابووری ڕۆڵێكی كاریگەرەو
لەبنیاتنانی خێزان و بەخێوكردنی مناڵ و ڕاگرتنی خێزاندا ، كە لەم قۆناغەی ئێستای مرۆڤایەتیدا بووتە بەشێكی گرنگ و پێویستی ژیانی مرۆڤایەتی ڕۆڵێكی كارایە ٠
ئاماری نەتەوە یەكگرتوەكان ئاماژە بەپێشێلكاری گەورە و هەمەلایەنە دەدەن لەئاست مافەكانی ئافرەتاندا تەنانەت لە دنیای پێشكەوتوودا لە چاو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەوڵەتە ئیسلامی و دواكەوتوەكانی جیهاندا پێشلكاری مەترسیدار هەیە ٠
نەبوونی فرسەتی كار و نەڕەخساندنی بواری پێویست بۆ هاتنە مەیدانی كاری سیاسی وئیداری و ئابووری وبازرگانی ئافرەتان یەكێكە لەهەر كێشە گەورەكانی بەردەم ئازادی و و سەربەستی ئافرەتان لە كۆت وبەندی نەریت و یاسا و ڕێساكانی كۆمەڵگەی پیاو سالاری و جیاوازی چینایەتی
بەپێ ئامارەكان بەرزترین ڕێژەی بێكاری لە ناو ئافرەتاندایەو لەسەر ئاستی جیهان لە (٢٨%) كۆی بێكارانی جیهان پێك دەهێنن كە دوو بەرامبەری ڕێژەی بێكاریە لەناو پیاواندا و بەپێی دوا ئامارەكان لە ووڵاتی ئەردەن (لە ٣١) لە عێراق (لە%٢٨) ، لەخراپترین حاڵەتدا لە نەیجیریادا لە(٣٣%) لە باشترین حاڵەتدا كە ووڵاتی فیلندایە و ناسراوە بە ووڵاتی خۆشگوزەران لە (٧%) ئافرەتان بێكارن ٠
جیاوازی لەكرێی كار و نەبوونی كاری گونجاو لەكۆی (١٠)ئافرەت (٩) ئافرەت هیچ چالاكیەكی ئابووری نیە و لە باری هەلومەرجی پێویست لەڕووی تەندروستی و ژیانی كۆمەڵایەتیەوە لەكۆی( ٢٠ ئافرەت )یەكێك ئافرەت دەست درێژی دەكرێتە سەری ٠
لەڕووی بەشداری سیاسیەوە هێشتا ئافرەتان لە بەشێك لە دەوڵەتاندا هیچ زەمینەیەكی پێویستی نیە بۆهاتنە مەیدانی سەركردایەتی سیاسی ووڵات بێت یان حزب و بێت زۆربەی سەركردەی وڵاتان و حزبەكان وڕێكخراوەكان پیاون نەك ئافرەت ، لە(١١%) سەرۆكی ووڵاتان ژن بوون لە(٩%) سەرۆك وەزیران بوون لە ((٢٢%) سەرۆكی پەرلەمان و لە (٢٨%) جێگری سەرۆكی پەرلەمان بوون
بە پێی ئامارەكانی یەكێتی پەرلەمانی نێودەوڵەتی ٠
لە ڕووی توانای مەعنەوی و داراییەوە ژنان زۆرترین ڕێژەی هەژاریان بەردەكەوێت كە لە(١٧%) نەخوێندەواران ئافرەتن كە كاریگەری هەیە لەسەر دەست كەوتنی كار و لە هەر (١٠) ئافرەتێك یەكێكیان بێكارە لەعێراقدا بەپێی ئامارەكانی ساڵی (٢٠٢١)وە عێراق ناسراوە بەووڵاتی بێكاركردنی ژنان ٠
لەڕووی قوربانی جەنگەكانەوە كوشتن و بریندار بوون و ئاوارە بوونەوە،لە جەنگی نێوان فلستین وئیسرائیل دا لە (٧٠%) كوژراوەكانی فلستین ژن ومناڵن و زۆربەی ئاوارەكان كەزیاتر لەیەك ملیۆن كەس دەبێت زۆرینەی ئافرەتانن كە بێ خانە و لانەن و جێگای پارێزراو ژیان. بەسەر دەبەن ٠
ئەمە لەكات و سەردەمێكدایە كە زۆربەی هەر زۆری دەوڵەتەكان باسی مافی مرۆڤ و دیموكراسی دەكەن و خۆیان بەپارێزەری دەزانن واژۆیان لەسەر ئەو بەیاننامە جیهانیە كردوە كە جاڕنامەیەكی یاسایی و دەستوری دانپینراوی نێو دەوڵەتیە و هەموو ئەو مافانەی تیادایە كەلەدنیای ئەمڕۆدا پێشێل دەكرێن ٠
لێرەوە دەكەینە ئەو دەرئەنجامەی كە دەقەیاساییەكان وجاڕنامە و بەڵێنامە جیهانیەكان بەس نین بۆ پاراستنی شكۆی ئینسانی ئافرەت ، بەڵكو دەبێت هەوڵ وكۆششی بەردەوام هەبێت بۆچەسپاندنی ئەو مافانە لە كۆی ژیانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و كلتوریدا كەئەمەش دەبێت پشت بەستوو بێت بەتێكۆشان وكار و چالاكیەیەك كە سەرچاوەكەی بیرو باوەڕی ئینسانی و پێشكەوتوخوازی و یەكسانیخوازی بێت نەك هەڵاواردن و بەپلە دوو تەماشاكردنی ئینسانی ئافرەت وەك چۆن لەزۆر بیروباوەڕی دواكەوتوودا هەیە و كاری لەسەر دەكەن ودەبێت چەپ وشیوعی وئازادیخوازان لە پێشەنگی ئەو خەباتەدابین كەلەبنەڕتدا فەلسەفەی ووشەی( مرۆڤ ) بەشێكی گرنگ و سەرەكی وبنەڕەتیە لە فكر و باوەڕی ئێمەدا ٠
عوسمان زیندانی
٢٠-٢-٢٠٢٤