بۆچی ئەمریكا پشتگیری لە سیاسەتی نەوتی هەریمی كوردستان ناكات

محەمەد وەرتی
بێگومان ئەمڕۆ تاكی كورد ، لە بارودۆخێكی زۆر دژوارو ناهەمواری سیاسی و ئابوری و سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی دا دەژیت.

هۆكارەكەشی  دەرەنجامی هەڵەیەكی زۆر گەورەو ستراتیژی دوولایەنی سیاسی یە، كە لەماوەی ڕابردوودا، سیاسەتێكی  نەوتی نادەستورییان گرتبووەبەر؛بەشێوەیەك لە ساڵی( 2003 ) وە، بیرەنەوتەكانی هەرێمی كوردستان ، بەسەر چەند سەركردەیەكی هەردوولا دا، دابەش كرابوون ، واتا: لەوكاتەوە، نەوتی هەرێمی كوردستان، لە ڕێگەی ئێران و توركیاوە ، بەتانكەر دەفرۆشرێت، بێ ئەوەی دۆلارێكی ئەم داهاتە، بخرێتە خزمەتی خەڵكی كوردستان، یان بگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەتی عیراق، وە لە ساڵی (2014 )دا ، هەربەوەوە نەوەستان، بەڵكو نەوتیان ، لە ڕێگەی بۆڕیەوە ، بۆ بەندەری جیهانی توركی هەناردەكرد. بەڵام لەهەمان كاتدا، بودجەیەكی گەورەو زەبەلاح ، لەپارەی نەوتی بەسرەو میسان وزیقارو بابل وموسڵ بۆ هەرێمی كوردستان هاتووە، كەچی ئەم دوولایەنە نەیان توانیوە ژێرخانێكی ئابوری بەهێز بۆ كوردستان دروست بكەن، كەبەرگەی دوومانگ ، قەیرانی داریی بگرێت.

ناوەڕۆكی وتارەكەمان ، لە وڵامی ئەو پرسیارەدا بەرجەستە دەبێت، كە دەپرسێت: ئایا بۆچی ئەمەریكا پشتیوانی ، لە سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستان ناكات، بەڵام بۆ بابەتی پارێزگاری كردن، لە خاك وكیانی سیاسی فیدڕاڵی هەرێم ، لە ماوەی (24) كاتژمێردا، هاتە دەنگ و بە هێزی ئاسمانی توانی مەترسی سەر هەریم نەهێڵت. وە بەوەشەوە نەوەستا ناوبانگێكی جیهانی بۆ هەرێم و پێشمەرگەی كوردستان دروست كرد، كە هەرێمی كوردستان، ئێستا لە میدیاكانی ئەوروپاو ئەمەریكادا، وەكو بەرەی  شەڕی تیرۆری جیهانی ، پێناسە دەكرێت، ئەمەش وای كردووە، كە هەر ڕۆژەو سەرۆكی وڵاتێك یان وەزیرەكانیان بێنە هەرێمی كوردستان و، پشتیوانی سیاسی ومرۆیی وسەربازی بۆ هەرێم دەرببڕن، پاشان بڕیاری پڕچەك كردنی هێزی پێشمەرگەیان دا، و چەند وڵاتێكیش ئامادەیی ئەوەیان دەربڕیوە ، كەمەشق و ڕاهێهینان،بەهێزی پێشمەرگە بكەن.

ئەمە پرسیارێكی زۆر جەوهەری و گرنگە، هەم بۆ سەركردایەتی سیاسی ، وە هەم بۆ  تاك بەتاكی ئەم هەرێمە. پێویستە ئێمە ڕۆژانە ئەو پرسیارە، لە خۆمان بكەین و بەدوای وڵامدا بگەڕێین بۆی.
بە بۆچوونی من وڵامی ئەم پرسیارە ، لە دوو هۆكاردا بەرجەستەبووە، یەكەمیان: سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستان، پێچەوانەی دەستوری هەموو دەڵەتە فیدڕاڵیەكانی جیهانە، وەكو ئەمەریكاو ونەمساو سویسڕاو ئەڵمانیاو عیراق ...هتد.بۆ نموونە: دەستوری ئەمەریكا كە لەساڵی 1783 نوسراوەتەوە، بەهیچ شێوەیەك ڕێگا بەویلایەتەكان نادات، كە ڕەسمی سیاسەتی دەرەوەو سیاسەتی ئابوری پەیڕەو بكەن، بۆ نموونە: ویلایەتی كالیفۆرنیا كە یەكێكە لەویلایەتە گەورەكانی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كە لەڕووی چڕی ڕێژەی دانیشتوان ، بەپلەی یەكەم دێت، لە سەر ئاستی ئەمەریكا، وەلە ڕووی ڕووبەری جوگرافیش بە پلەی سێ یەم دێت، بەڵام ئەو ویلایەتە ، بەپێی دەستوری ئەمەریكا، بەهیچ شێوەیەك مافی ئەوەی نی یە، كە گرێبەستێكی سیاسی یان ئابوری لەگەڵ دەوڵەتێكی تری وەكو بەریتانیا یان هۆڵەندا یان هەر دەوڵەتێكی تر ئەنجام بدات.

وە بەپێی ماددەی (110) دەستوری عیراق ،هەرێمی كوردستان ناتوانێت هیچ گرێبەستێكی سیاسی یان ئابوری لەگەڵ توركیا یان هەر دەوڵەتێكی تر واژوو بكات، كەچی دەبینین هەرێمی كوردستان، گرێبەستێكی ئابوری ،لەبواری نەوت و وزە، لەگەڵ توركیا، واژۆ كردووە بۆ ماوەیی پەنجا ساڵ.

بۆ زیاتر تیشك خستنە سەر ئەو بابەتە، پێویستە ئاماژە بە كۆمەڵێك دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری بكەین، كە تەنیا مافی حكومەتی فیدڕاڵە ، كە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات. وەكو ئەم دەساڵاتانەی لای خوارەوە:

یەكەم: ڕەسمی سیاسەتی دەرەوەو نوێنەرایەتی دیبلۆماسی،ودانوستان كردن بۆئەنجامدانی پەیماننامەو ڕێكەوتننامەی نێودەوڵەتی،وە ڕەسمی سیاسەتی ئابوری و بازرگانی .
دووەم:  ڕەسمی سیاسەتی ئاسایشی نیشتیمانی، وەكو دامەزراندنی هێزی چەكدارو بەڕێوەبردنی.
سێ یەم:  ڕەسمی سیاسەتی مالی و گومرگی. وە دەركردنی(عوملە). و داڕشتنی بودجەی گشتی دەوڵەت.
 چوارەم: رێكخستنی كارووباری  كێشان و پێوانەیی.
پێنجەم: ڕێكخستنی كاروباری ڕەگەزنامەو مانەوە(الإقامە) وپێدانی مافی پەنابەرێتی سیاسی.
شەشەم: ڕێكخستنی كاروباری پەخش و هێنان وبردن.
حەوتەم:  دانانی پڕۆژەی بودجەی گشتی و وەبەرهێنان.
هەشتەم: نەخشەكێشانی سیاسەتی پەیوەندیدار بە سەرچاوەكانی ئاو لە دەرەوی عیراق.
نۆیەم:  سەرژمێری گشتی دانیشتوان.

بێگومان ئەگەر بەوردی سەرنجی ئەم خاڵانەی لایی سەرەوە بدەین، بۆمان دەردەكەوێت، كە لە زۆربەی ئەو كاروبارانەی كەی لەم خاڵانەدا، ئاماژەی بۆ كراوە، هەرێمی كوردستان پێشێلی دەستوری عیراقی كردووە.
دیارە ئێمە مەبەستمانە لەو وتارەدا ، تەنیا باسی ئەم پێشێلكاریە دەستوریانەی هەرێمی كوردستان بكەین، كە بوونەتە جێگای نیگەرانی ئەمەریكا و ئەوروپا. وە ئەگەر بێت وباسی پێشێلكاریەكانی حكومەتی عیراقیش بكەین، ئەوا دەبێت چوارچێوەو ڕووبەری ئەم وتارە بگۆرین بۆ ڕۆمان.

خاڵی دووەم: كە هۆكارێكی تری پشتگیری نەكردنی ئەمەریكاو ئەوروپایە لە سەر بابەتی نەوت وبودجە، بۆ ئەم هۆكارانەی لای خوارەوە دەگەڕێتەوە:

أ/ بۆ ئەو ناشەفافیەت و گەندەڵی و مۆنۆپۆڵكردنی سەروەت وسامانی خەڵكی ئەم هەرێمە دەگەڕێتەوە، كە لە لایەن كۆمەڵێك خێزانی فیوداڵی، كەخۆیان بە سوڵتانی ئەم هەرێمە دەزانن و ، دەیانەوێت خەڵكی تر، ببێتە خزمەتكاریان.
ب/ نەبوونی دەسەڵاتێكی دامەزراوەیی ، لە دەرەوەی  سنوری میزاجی شەخصی ئەم وئەو. هەرلە نەبوونی سوپایەكی نیشتیمانی رێكخراوەو بیگرە تا دەگاتە دەسەڵاتێكی نادادپەروەری (دادوەری) وێران. هەروەها نەبوونی بنامەكانی حكومەتی هاوڵاتی.
ج/ پەرتەسك كردنی  پانتایی ئازادیەكان، وەكو فشارخستنە سەر چالكوانانی سیاسی و كوشتنی رۆژنامەنوسان و، بڕی قوتی خەڵك بەرامبەر بیروڕایی سیاسی.

لە كۆتایدا دەلێین: ئەمانەی باسمان كردن ، نمونەی مشتێكن لە خەرمانێك، بۆیە پێویستە هەموو خەمخۆرانی گەلەكەمان، ڕووی دەم وقەڵەمەكانیان بكەنە، بەرپرسانی ئەم هەرێمە ، بۆ ئەوەی هەرچی زووترە، واز لە سیاسەتی هەڵەو نادەستوری و غروری سیاسی بهێن، وە بچنەوە بۆ بەغداد بەمەبەستی گەیشتن بە رێكەوتن لەگەڵ حكومەتی نویی عیراق، چەنكە ناكرێت چیتر ئەو بەرپرسانە ژیان وگوزاران وقوتی خەڵك بكەنە قەڵغانی شەڕی بەرگری  كردن، لەماف و ئیمتیازات وبەرژوەندیە بناماڵەیی وحزبیەكانیان. وە زۆر بەدڵنیایەوە ئەوە دەڵیین : چارەسەری كێشەكانی خەڵكی كوردستان، لە بەغدایە، نەك تاران وئەنقەرە.


29/09/2014



وتارەکانی تری نوسەر